De ene hoer na de andere tot je staart er slap van hangt: Shakespeare zoals het bedoeld is

Milfje-yang heeft een BA in Engels, en tsja, dan kom je onvermijdelijkerwijs op zeker moment met Shakespeare in aanraking. Afgezaagd en uitgekauwd? I think not! Vrij recent (ongeveer de laatste 10 jaar) is men aan de slag gegaan met O(riginal) P(ronunciation): Shakespeare spelen met de uitspraak zoals die was toen hij het schreef (rond 1600). En dat is ont-zet-tend hilarisch. En ook nog eens zeer inzichtelijk wat betreft William's taalgebruik.

In 1600 praatte men namelijk behoorlijk anders dan nu. Hoe dan? Dat vragen historisch taalkundigen zich nou ook af. Ik zei hierboven vrij recent, maar eigenlijk is men al sinds de jaren 60 bezig met de uitspraak van Shakespeare. Daarover gaan twee beroemde boeken: Shakespeare's Pronunciation van Kökeritz, en het kloeke tweedelige English Pronunciation 1500-1700 van Dobson. Daarin wordt op meticuleuze wijze van alle mogelijke klanken beschreven hoe ze toen waarschijnlijk klonken. Niet heel geschikt als boek-voor-het-slapengaan, maar wel boeiend, en het maakt het mogelijk om er ook een praktische dimensie aan te geven: spelen die hap.

De grote vraag is natuurlijk: hoe kunnen we weten hoe ze toen praatten? Zoals David Crystal (eindbaas Engelse taal) zegt, zijn er 3 manieren. Ten eerste is er het commentaar van mensen uit de tijd zelf. Georg Puttenham stelt in zijn The Art of Poesie (1589) bijvoorbeeld dat Doore/Poore niet op Restore kan rijmen. We weten dan nog niet precies hoe de uitspraak van de verschillende woorden was, maar wel dat het anders was dan nu.
We kunnen dan naar andere teksten uit die tijd gaan kijken, om te zien wat er wel rijmt. Dan zie je bijvoorbeeld dat Rosaline en mine rijmden. Nu spreken we Rosaline uit als /in/, en mine als /main/. Welke is hetzelfde gebleven? Door naar alle andere rijmwoorden te kijken komen we erachter dat het waarschijnlijk /ai/ was.
Tenslotte kunnen we ook naar spelling kijken, aangezien het idee achter spelling is dat het (in ieder geval ten dele) weergeeft hoe je woorden uitspreekt. Zo komen we er bijvoorbeeld achter dat woorden als venture en nature vaak werden gespeld als venter en nater - een aanwijzing dat ze zo waarschijnlijk werden uitgesproken.

Behalve dat de uitspraak van woorden nu anders is dan in Shakespeare's tijd, is er ook een groot verschil in de manier waarop er wordt gesproken. Shakespeare wordt tegenwoordig vaak heel plechtig uitgesproken: ieder woord (ook bijvoorbeeld lidwoorden) wordt heel duidelijk gearticuleerd. Maar zo was het niet bedoeld (denkt men): de taal moest vloeien! In de uitvoeringen van de afgelopen 10 jaar wordt daar dus ook veel aandacht aan besteed: nadruk komt op de plekken waar dat past in de taal van toen, en niet op lidwoorden o.i.d. Gevolg: een voorstelling van 2 uur wordt 10 minuten korter.

Je kunt nu denken: ok, als jij het belangrijk vindt, dan spreek je wat woorden anders uit, NOU EN? Maar er is meer aan de hand: sinds hier wat meer onderzoek naar is gedaan heeft men allemaal nieuwe grapjes ontdekt. Die zitten voornamelijk in homoniemen: woorden die iets anders betekenen, maar hetzelfde klinken. Neem bijvoorbeeld het woord loins (lendenen). Men kwam erachter dat het woord lines dezelfde uitspraak had. Een zin als “from forth the loins of these two foes” krijgt dan opeens een dubbele betekenis: niet alleen van de lendenen van de twee vijanden, maar ook van de lines die ze spreken komt een en ander. En dat is natuurlijk een pun (grapje): het gaat om een toneelstuk, en de vijanden spreken hun regels.

Het grootste dubbelzinnighedensucces heeft natuurlijk met SEKS te maken (hoei!!). In As You Like It zit een monoloog van Jacques, waar het volgende stukje in zit:

Thus we may see,’ quoth he, ‘how the world wags: 
‘Tis but an hour ago since it was nine, 
And after one hour more ’twill be eleven; 
And so, from hour to hour, we ripe and ripe, 
And then, from hour to hour, we rot and rot; 
And thereby hangs a tale.’

En die passage eindigt met Jacques die een uur moet lachen. Niemand begreep ooit waarom, totdat men erachter kwam dat hour hetzelfde werd uitgesproken als whore. En als je dan ook weet dat tale en tail hetzelfde klinken, dan wordt de laatste zin opeens een (vind ik echt) hilarische grap: als je de ene hoer na de andere gebruikt, nou, daar gaat je staart (lees: penis) van hangen. O William...

Die nieuwe uitvoering is dus behoorlijk recent. In 2005 deed de Globe Theatre in London, die zich sowieso heel erg bezig houdt met authentieke uitvoeringen, een eerste rondje. Een groot succes: acteurs vonden hun taalgebruik aardser, en het publiek had geen last van de andere uitspraak, zoals aanvankelijk werd gevreesd. Men kon het accent niet kon plaatsen, maar wel verstaan: het was gewoon een vreemd accent. Lees vooral het boekje Pronouncing Shakespeare erover, van Davy Crystal! Behalve dat er nog eindeloos veel meer gave voorbeelden in staan, geeft het ook heel leuk het proces weer van hoe Shakespeare toch, na al die jaren en eindeloze hoeveelheid boeken erover, fris blijft.