Tien^Taal voor... Dick Smakman

Taal: wie is er niet mee bezig? Blogs, twitters, tijdschriften, polemieken, ingezonden brieven, boeken. Er zijn heul veul mensen met evenveul meningen. Toch zijn er ook mensen die zich meer met taal bezig houden dan anderen. Daarom vraagt Milfje Meulskens hun mening over taal. Met vandaag Dick Smakman, Universitair Docent in Leiden. Hij doceert Engelse taalvaardigheid en sociolinguïstiek, en doet onderzoek naar taalvariatie en taalgebruik.

1. Wat betekent taal voor jou?

Taal is voor mij taalgebruik; hoe mensen dingen zeggen en hoe het waargenomen wordt. Het is een mooi ding, vooral als je het met rust laat en zichzelf laat vernieuwen.

2. Wat vind je van spellingsregels?

Regels moeten er zijn. Maar met de Nederlandse spellingregels (of ‘spellingsregels’ - dat weet ik niet) is iets mis, simpelweg omdat ik – als normale taalgebruiker - ze soms niet begrijp. De regels omtrent tussen-n zijn een goed voorbeeld van hoe je een regel kunt maken die logisch is maar moeilijk toepasbaar. Ik zou liever zien dat de uitleg wat kleiner zou zijn en we ons meer zouden laten leiden door uitspraak. In andere talen lukt dat, bijvoorbeeld het Pools, dus waarom bij ons niet? Ik gebruik hieronder bijvoorbeeld het woord ‘sjiek’ en heb dit besloten nadat de regels erg vervelend blijken te zijn. Het moet ‘chique’ zijn en de reden is gebaseerd op een mix van historie en logica: het is Frans, dus ‘chic’, plus ‘e’, maar dan krijg je ‘chice’ en dat spreken mensen fout uit, dus daarom is het maar zoals het Frans, dus ‘chique’, en dan staat erachter: “De spelling chique ziet er Frans uit, maar is het niet” (http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/742/). Dit is erg boosmakend, want die argumentatielijn is toepasbaar op een beperkt aantal woorden en tijdens de lange en onsamenhangende uitleg vraag je je af waarom de hoge heren ons niet gewoon het woord ‘sjieke’ laten gebruiken? Dat is niet simplistisch, maar het is democratisch en fonetisch/gebruiktstechnisch logisch. De regelgeving grossiert in uitzonderingen en bijzondere gevallen. Dit is belerend, opvoedkundig en elitair, en bovenal zeer gemeen naar de gewone taalgebruiker. Het Groot Dictee laat vooral niet zien hoe mooi onze spelling is maar hoe het systeem van regelgeving faalt.

3. Erger je je aan het taalgebruik van mensen?

Ik vind codeswitchen in publieke ruimtes niet zo leuk; dus dat mensen een stukje Nederlands praten en dan overstappen op een exotische taal en dan zo nu en dan weer een woordje of zinnetje Nederlands. Vooral scholieren doen dit nogal graag. Ik heb liever dat 1 taal tegelijkertijd gebruikt wordt. Verder vind ik taalvarianten vervelend die bedoeld zijn om tot een bepaalde groep te behoren maar die niet de moedertaal zijn; mensen die geforceerd Amsterdamse, Brabantse, mannelijke, vrouwelijke, archaïsche, gymnasiale, boerse, bekakte of exotische klanken en woorden gaan gebruiken en benadrukken, om zich een imago aan te meten. Aan fouten erger ik me meestal niet, maar ik merk wel dat ik niet wil dat mijn kind ‘Hun zijn’ zegt, dus ik ben niet immuun. De uitdrukking ‘Hoe gaat-ie?’ vind ik verschrikkelijk, omdat ik me nog kan herinneren dat die uitdrukking in de jaren 80 opkwam als iets grappigs (naast het nog ergere ‘Hoe hangt-ie?’) en ik vond dat toen al meeloperig. Praten tijdens een gaap mag beboet worden, wat mij betreft. Kortom; ik ben net zo irrationeel als elk ander mens als het om taal gaat.

4. Waarom denk je dat mensen zich ergeren aan taalgebruik? 

Omdat ze bang zijn dat het het begin is van iets ergers, namelijk het verloren gaan van een oud taalsysteem.

5. Laatst stond er weer een interview in de Volkskrant over de teloorgang van het Nederlands. Wat denk je daarvan?

Ik heb dat artikel niet gelezen, Maar ik vermoed dat er niets interessants instond, gezien het onderwerp.

6. Wat is je lievelingswoord?

‘Aanlopen’, zoals dat door heel veel Nederlanders wordt gebruikt: ‘ik loop aan’ (dat betekent ‘Ik begin met lopen’, ‘Ik vertrek nu.’). Dat gebruik van dit werkwoord moet toegevoegd worden aan de standaardtaal, gewoon omdat het praktisch en leuk is.

7. Heb je een taalwens, en zoja, wat is het?

Ik zou het mooi vinden als taalvariatie meer geaccepteerd werd als iets natuurlijks en goeds en wat minder als iets waar onze kinderen tegen beschermd moeten worden. Dat allerlei uitdrukkingen die begrijpelijk zijn ook meteen goed zijn, en dat iedereen vrijelijk kon praten en schrijven, zonder dat anderen daar iets zuurs over zouden zeggen. Correct Nederlands is dan een standaard en een lingua franca die we gebruiken als we elkaar goed moeten begrijpen, juridisch correct moeten zijn, duidelijk moeten zijn, die op het NOS-journaal gebruikt wordt, in de ambtenarij, op school, etc. Maar in andere TV-programma’s, in winkels, op straat en bij de tennisclub spreekt men gewoon wat men wil en wijkt men het liefst zoveel mogelijk af van wat de regels voorschrijven. Dus ik wens dat de standaardtaal niet onze dagelijkse taal wordt, want dat is past echt verloedering.

8. Wier of wiens taalgebruik vind jij inspirerend?

Ik vind de teksten van Paul Simon mooi, omdat hij eenvoudige taal gebruikt, verwarrende verhalen ermee vertelt en vervolgens een enorm, moeilijk-te-grijpen effect heeft op luisteraars. Veel liedjes van Frans Halsema vind ik ook tekstueel heel indrukwekkend. Verder vind ik het altijd prettig om sommige nieuwslezers te horen, omdat die zo bewust bezig zijn met de taal en de daarbij horende uitspraak, en dat toneelstuk zo perfect opvoeren. Ik heb echt bewondering voor hoe ze precies die neutrale klank en dat neutrale woord kunnen vinden zonder daarbij een luisteraar buiten te sluiten. Het is niet kak en niet plat en het is echt de gemeenschapstaal. Een naam noemen zou onterecht zijn, want ze zijn allemaal erg goed. De beste interviewers in Nederland (het bekende lijstje) vind ik ook echt helden. Barack Obama is de meest indrukwekkende spreker, waarbij woordkeus, inhoud, intonatie, en accent samen een enorm retorisch effect hebben. Hij is een enorm natuurtalent en hij spreekt vanuit de onderbuik en toch via het verstand. Hij is daarin op dit moment uniek. Ten slotte is er een soort sjieke variant van het zuidelijk Nederlands zoals die door katholieke CDA-ers wordt gebruikt (Van Agt is er een goed voorbeeld van). Dat vind ik erg mooi en beheerst.

9. Waar in Nederland spreekt men volgens jou het mooiste/leukste Nederlands?

In Dronten, waarschijnlijk. En daarnaast op de plaatsen waar ik gewerkt heb en in de omgeving waar ik ben opgegroeid.

10. Ken je nog een leuke woordgrap, taalgrap of taalspelletje?

Het is heel vervelend als mensen hun zinnen niet af