woensdag 22 januari 2014

Hoe spel je shoarma?

Wie houdt er niet van, lekker na het uitgaan een broodje halen bij de Turk? Broodje falafel, kebabje, kapsalon, of natuurlijk die oude klassieker: een broodje shoarma. Maar wie wel eens zo'n broodje scoort, zal het opvallen dat er veel verschillende spellingen zijn. Hoe komt dat?


Laten we eerst eens kijken naar de data. Welke spellingen komen we allemaal tegen in Nederland? Dat valt op het eerste gezicht mee (als 3 verschillende spellingen meevallen is)


Mochten er meer zijn, schroom dan niet ze te delen, maar wel MET bewijs (foto, website o.i.d.). In het Engels, taal zonder Taalunie, schijnt het allemaal nog veel dramatischer te zijn, zie hier: daar weten ze van de gekkigheid blijkbaar echt niet meer wat ze moeten doen. Bedenk dus maar: het gras is altijd minder goed onderhouden bij de buren.

De meest basale reden voor verwarring is dat het een woord is uit het Hebreeuws/Arabisch. Dat Hebreeuws/Arabische woord komt weer oorspronkelijk uit het Turks (shoarma heette in het Turks çevirme, wat letterlijk ‘draaiend’ betekent). De Hebreeuwen en Arabieren hebben het dus aan de fononologie van hun talen aangepast, en wij hebben het resultaat weer geleend en passen het aan onze taal aan.

De grap is nu, dat het woord in het Hebreeuws en Arabisch niet hetzelfde is: in het Hebreeuws is het שווארמה, oftewel sh-v-v-a-r-m-h, terwijl het in het Arabisch شاورما is, oftewel sj-a-w-r-m-a. Daar zit dus ook nog verschil tussen, vooral in de volgorde van a en v/w. Het zou interessant zijn om te kijken naar de afkomst van de eigenaren van verschillende shoarmazaken: misschien is het wel consequent Hebreeuws/Arabisch verdeeld! Zo kun je migratiepatronen in kaart brengen door een spellingvariatie. Holy moly, mag ik één broodje interdisciplinariteit?

De spellingsmoeilijkheden zitten vooral in de “sj” en de “sjw”. Dat zijn klanken waar in de Semitische talen (=Hebreeuws en Arabisch) letters voor zijn, maar in West-Europese talen moet je lettercombinaties gebruiken. Er zijn verschillende mogelijkheden, zie bijvoorbeeld de woorden sjofel, chauvinisme, show en schade (op z’n Duits) voor vier manieren om ‘sj’ te noteren. De ‘w’ kun je vervolgens nog als ‘w’ schrijven, als ‘u’ of als ‘o’.

Het is boeiend om te zien hoe wij qua spelling omgaan met nieuwe woorden. Waarom schrijven we niet gewoon sjwarma? Dat is volgens mij de manier waarop iedereen het uitspreekt. Maar het klinkt sjofel (sic), en het ziet er (in mijn ogen) gek uit: de combinatie ‘sjw’ heb ik in de West-Europese talen die ik enigszins machtig ben nog zelden gezien. Wat te doen? De reactie, in zowel Engels, Frans als Duits, is om de ‘w’ door een ‘o’ te vervangen, of door een ‘o’ of ‘a’ toe te voegen. Wij doen dus iets soortgelijks, maar dan met een 'h', waardoor je een spelling krijgt die eigenlijk onmogelijk is om uit te spreken. Probeer maar eens, zonder 'j' ertussen: s-h-oarma. Slaat nergens op.

Dit zegt iets heel interessants over de ‘w’ en de ‘o’: die liggen dicht bij elkaar. Test het zelf! Zeg maar eens ‘wowowowo’ (NSFW) en voel hoe u tong, lippen en keel nauwelijks hoeft te bewegen (dit werkt nog beter met de ‘oe’, zie ook de klankencylopedie van Marc van Oostendorp). Zeg nu ‘wiwiwiwi’ en voel hoe vooral lippen en tong hard moeten werken. De ‘w’ is een zogenaamde ‘glide’ – dat is een subcategorie van medeklinkers die veel met klinkers gemeen hebben. Er is er nog een: de ‘j’, die megaveel lijkt op de ‘i’.

Terug naar de shoarmaspelling. De variatie aan schrijfwijzen is dus volledig te begrijpen als je nagaat dat er een klank is waar wij geen letter voor hebben, waar we dan maar letters voor gebruiken die bij die klanken horen – enigszins aangepast aan onze spellingsregels. Irritatie? Prima. Maar erger je dan aan onze spellingswaanzin: het enorme belang dat wordt gehecht aan het gebruik van een ‘o’ of een ‘w’ op de ‘juiste’ plek, dit alles leidend tot bozige blogs en vechtpartijen. Wij van Milfje gaan trouwens voor deze spelling. Eet smakelijk!

Geen opmerkingen:

Een reactie posten