Ik, jij, wij, men, voetballers-je

You only live once! Terwijl de wereld zich geërgerd heeft afgekeerd van deze frase, en zelfs de bedenker zijn excuses heeft aangeboden (soort van), gaat Milfje er nog eens lekker diep op in. Want hoe zit het met dat woordje ‘you’? Dat verwijst normaal naar een tweede persoon, naar JOU, maar in dit gebruik verwijst het meer naar iedereen in het algemeen, naar ieder lid van de mensheid. Dat is gek, een woord dat ofwel juist een specifiek persoon betekent, ofwel iedereen… In de categorie ‘Taal is geen wiskunde’ de aflevering ‘onpersoonlijke persoonlijk voornaamwoorden’!

Persoonlijk voornaamwoorden (ik ga ze vanaf nu pronomina noemen, anders krijg ik kramp) duiden (o inzicht) personen aan. Je kent het wel: 1^e persoon ik, 2^e persoon jij, 3^e persoon z/hij/het. In het meervoud kennen sommige talen  nog een spannend extra onderscheid. Ze hebben een inclusieve 1^e persoon meervoud, dat wil zeggen ‘jij en ik’ en een exclusieve 1^e persoon: ‘ik en andere mensen, maar jij niet!’ Een van Milfjes taalwensen is om dit onderscheid ook in het Nederlands in te voeren, zodat je tenminste duidelijk kunt zeggen dat je met andere mensen naar de film wilt, zonder je gesprekspartner mee te nemen. Maargoed, ik dwaal weer eens af.

Je kunt pronomina ook prima gebruiken om meer in het algemeen naar groepen personen te wijzen. Hiervoor gebruiken we een heel scala aan pronomina, die allemaal weer hun eigen context hebben. Zie hier:

-          YOLO

-          Men leeft maar een keer.

-          We leven maar een keer.

-          Ze doen maar wat in dat Europees Parlement.

-          Je kon zien dat ‘ie niet wilde

-          ‘Je doet twee keer een stap te weinig en je wordt gewisseld!’

Grappig genoeg worden hier de pronomina ‘je’, ‘men’ ‘we’ en ‘ze’ allemaal gebruikt op een manier waardoor ze naar ‘een willekeurig persoon, 'een groep mensen’ of zelfs ‘überhaupt alle mensen’ verwijzen. Niet heel praktisch, zou je zeggen, om daar woorden voor te gebruiken die normaliter naar een of meer specifieke mensen verwijzen, maar hee, zo is taal. 

Johan Vanderauwera, Volker Gast en Jeroen Vanderbiesen schreven er ooit dit artikel over. In het kort: het artikel gaat over man in het Duits, men in het Nederlands, en het ontbrekende equivalent in het Engels. Men, nee eigenlijk Neerlandicus Fred Weerman, heeft namelijk wel eens beweerd dat Nederlands o.a. in dit opzicht precies tussen het Duits en het Engels in valt: Duits gebruikte man vroeger en nu met groot enthousiasme; in het Nederlands was men vroeger heel gebruikelijk maar wordt het nu steeds ouderwetser (en overgenomen door je), terwijl het men-woord in het Engels gans en gaar verdwenen is, terwijl het er vroeger wel degelijk was. Wel wordt er in het Engels nog one gebruikt, maar ook dat is behoorlijk ouderwets. De auteurs zijn het niet met Weerman eens dat het Nederlands dus een soort langzaam Engels is, maar daarover later meer. Nu even terug naar je.

Want stiekem vind ik dat laatste voorbeeld het interessantst: dat is het zogenaamde voetballers-je, vernoemd naar de voetballers die in post-wedstrijd-interviews altijd over hun daden vertellen m.b.v. een onpersoonlijke ‘je’. Heel veel sporters doen dit, luister maar eens naar radio 1 NOS-Langs de Lijn, of naar Rogier Molhoek die hier prachtig wisselt tussen 'het besef komt waarschijnlijk veel later dat je klaar bent', 'ik kan niet meer echt m'n enkel vol belasten', en 'als je merkt dat dat niet meer kan door je fysieke gesteldheid'.

Waarom, oh waarom? Sporters, met name voetballers, lijken mij toch niet de meest bescheiden doelgroep, die het te opschepperig vinden om te zeggen: ‘Ik scoorde meteen’ en daarom maar ‘Je krijgt de bal en dan scoor je meteen’ zeggen. Er zijn verschillende interpretaties mogelijk. Ten eerste lijkt het te gaan om een soort narratologisch effect, een spreekstijl van iemand die letterlijk langs de lijn staat te kijken en beschrijft wat er gebeurt. Alsof de voetballer zichzelf in de commentator verplaatst, naar zichzelf kijkt en vervolgens vertelt wat er door die persoon heenging. 

Maar het kan ook een dijk van een stukje mediatraining zijn: door altijd over je te praten geef je meer kracht aan wat je deed in die situatie: iedereen zou zoiets doen toch? Je maakt het makkelijker voor de luisteraar om je te personificeren. En we is natuurlijk ook een soort ontwijkend gedrag: we hadden beter moeten spelen zegt wel echt iets anders dan ik had beter moeten spelen. Dat werkt twee kanten op: iedereen is ook samen verantwoordelijk voor de overwinning. Hand in hand, kameraden!*




*Milfje wil hiermee niet zeggen fan te zijn van Feyenoord. We zijn voetbaltechnisch neutraal.