Bargoens, ligchaam en kennings

Milfje is kneiterblij, want heeft voor Sinterklaas een kado gekregen: het Bargoens woordenboek. Een schitterend boekje, samengesteld door Enno Endt en Lieneke Frerichs. Interessant vanwege de scheldwoorden, maar je wordt er etymologisch ook nog eens wijzer van. En dat leidt dan weer tot een herverdieping in Oud-Engelse poetische figuren. Oftewel: Milfje heeft alle markten thuis op haar lichaam geschreven, gelooft niet in smallest publishable unit en deelt dus heur passie voor Bargoens én kennings...

Bargoens is een algemene term voor een sociolect dat werd gebruikt door lagere sociale klassen, zowel voor de gewone handel als voor verdachte zaakjes (zie hier voor een langere beschrijving). Het was geen 'hele' taal: er werden eigenlijk vooral lexicale vervangingen gedaan, bijvoorbeeld door bajes te zeggen in plaats van gevangenis. Best interessant, want daardoor lijkt het Bargoens een soort taboetaal te zijn. Bargoense woorden konden overal vandaan komen, maar er was toch wel een voorkeur voor Jiddische woorden als oorsprong. Omdat ik dat niet spreek, is een woordenboek onontbeerlijk.

Enorm genieten dus dat boekje, echt een aanrader voor het hele gezin (sowieso ook voor het woordenboekspel!). Je komt allerlei schitterends tegen, bijvoorbeeld opvallend veel woorden die “een kwaad wijf” betekenen, zoals karonje (Bargoens werd blijkbaar veel gesproken door mannen die thuis onder de duim werden gehouden). Maar ook de beschrijvingen zijn soms hilarisch en poetisch. Zo staat voor ketsen (een woord dat nog steeds wel in zwang is, zie ook: neuken): “de bijslaap uitoefenen”. Mogen we dat interpreteren als “seks hebben met je niet-wettelijke partner”? Zo ja, geweldig.

En ik kwam nog iets fijns tegen. Een van de voorbeelden noemde het woord ligchaam, dus met zowel een g als een ch. Intrige! Hoge bomen sloegen m'n klomp over de dam! Even nagekeken in de etymologiebank, en inderdaad: ons hedendaagse woord lichaam is van oorsprong een samenstelling lijk-chaam oftewel "vleesomhulsel". Dat is leuk, maar wordt extra-mega omdat het een zogenaamde kenning is, een Oud-Engelse poetische vorm.

Oud-Engels werd gebruikt ongeveer in de periode 650 tot 1066 (want wat gebeurde er toen jongens en meisjes? lmgtfy). We hebben een beperkt aantal werken uit die periode overgeleverd gekregen (mede dankzij koning Alfred, een vroege Held van het Woord), waarvan Beowulf ongetwijfeld het bekendst is (of je dat nou kent van de aanstaande vertaling van Tolkien of de film met Angelina Jolie). Beowulf is een episch gedicht, en gedichten kenmerken zich door trucjes: wij gebruiken rijm, Homerus gebruikte epitethons, en de schrijvert van Beowulf gebruikte kennings.

Kennings zijn een speciaal soort samenstellingen (zoals taalpassie), waarvan het eerste element een hint geeft voor de interpretatie van het tweede element. Sommige samenstellingen zijn metaforen (bancofa is botten-kamer, oftewel lichaam), anderen zijn metonymisch (sundwudu is zee-hout, oftewel schip). Heel fraai, en natuurlijk heel poetisch: je laat mensen een beetje raden naar wat je zegt. Beowulf (sowieso een behoorlijke aanrader om te lezen) heeft heel wat unieke kennings, zoals "weorðmyndum" (mind's worth: eer)  Zie het Engelse Wikipedia-artikel voor meer info.

En jelui? Hebben jullie nog gave Bargoense woorden die iedereen zou moeten gebruiken? Of hebben jullie kennings die jullie willen delen met ons en de rest van het interweb?