maandag 23 juni 2014

Nog meer nieuwe woorden in Van Dale!

Woorden sterven uit, er worden nieuwe woorden geboren – de woordenboekmakerts van Van Dale heeft het er maar druk mee. Onlangs werd er weer een rijtje toegevoegd aan het woordenboek der –boeken, en de reacties waren niet van de lucht. Milfje blijft niet achter (nouja, eventjes dan). Het is een beetje een longread (dat schijn je tegenwoordig te moeten aankondigen), maar dan heb je ook wat.


Zelfs Ann de Craemer, hooggewaardeerd columnista die zich liever fascineert dan ergert, had wat moeite met sommige nieuwe woorden. In deze column vertelt ze dat ze allerlei trendy woorden zoals pisnicht, twaiku, phablet, socialbesitas en phpd niet kende. Ze verdenkt Van Dale ervan dat ze dat soort woorden alleen maar opneemt om wat reuring te creeren, terwijl ze Van Dale liever ziet als ‘oude, grijze heer in maatpak’.

Tsja. Ten eerste is het natuurlijk gek om woorden niet in het woordenboek te willen, omdat je ze nog nooit gehoord hebt. Het laat juist zien hoe beperkt onze wereldjes zijn: blijkbaar wordt twaiku al een tijdje door een groep mensen in meerdere domeinen gebruikt, anders had Van Dale het niet opgenomen! Grappig toch, dat er allerlei woorden de ronde doen die je nog niet kent, maar die wel populair zijn? En alleen maar fijn dat je dan even kunt opzoeken wat het eigenlijk is. 

Verder komt hier weer dat principe naar voren waar we het eerder over hadden: het woordenboek als moraal kompas, in plaats van als beschrijver. Peter Urbanus verwoordt het zo:

"Persoonlijk vind ik dat een instituut als de Dikke van Dale boven hip of shockerend taalgebruik moet staan. Wat is de meerwaarde? Over tien jaar zijn we het vergeten. Geheel eens dus met dit artikel."

Van Dale moet blijkbaar boven de verloedering staan, moet niet meegaan met vluchtige trends, moet geen media-aandacht willen trekken. Maar huh, een woordenboek moet toch juist meegaan met de taalverandering? Wat heb je aan een woordenboek dat alleen woorden uit de vijftiger jaren bevat, omdat dat als Goed Neerlandsch gezien wordt? Precies, niks. En wat betreft de Waan des Dags: er verdwijnen ook veel woorden uit Van Dale. Het is echt niet zo dat socialbesitas nu tot in lengte der dagen daarin vastzit: als een woord niet meer wordt gebruik is het zo weer foetsie.

Ruud Hendrickx, de Vlaams hoofdredacteur van Van Dale, zegt het precies (ook als reactie):

"Van Dale bepaalt niet of een woord goed of slecht, mooi of lelijk, nuttig of overbodig is. Als mensen twerken en pisnicht gebruiken, dan moet het in het woordenboek, zodat andere mensen die niet weten wat die woorden betekenen, ze kunnen opzoeken. Daarvoor dient een verklarend woordenboek."

Dus dat. Precies.

Wij hebben met veel plezier grasgeduind in de nieuwe lijst, en zetten hieronder wat hoogtepunten op rijtjes. Er zitten onwaarschijnlijke pareltjes in, die de vraag oproepen wie dat gebruikt en vooral ook waarom (zie bijvoorbeeld skunk). Maar ook roepen de definities soms vragen op, zoals het onderstaande ondoorzichtig juweeltje. Ik dacht dat een boemboe een soort Indische kruidenpasta was, maar nu heb ik geen idee meer.


De Langverwachten (waarvan je je afvraagt waarom ze er niet al veel eerder instonden)

-      ballonvaarder
-      tantebetje
-      Al Qaida
-      Ehm / uhm / euhm
-      pastafarianisme

De Hipsters (jwz, als je deze woorden gebruikt ben je echt enorm bij de tijd)

-      appbericht
-      twaiku
-      flatbox
-      jihadstrijder
-      kopschopper
-      nsfw
-      socialbesitas
-      participatiesamenleving

Schuttingtaal (foei mag je niet zeggen!)

-      aandachtshoer
-      anusscheurtjes
-      doggystyle
-      pisnicht
-      sapperdeflap (uit Pipo de Clown)

Anglicismen (oftewel afkomstig uit het Engels)

-      lapdans (rare vertaling! Waarom niet schootdans? Dit doet mij erg aan lapzwans denken)
-   popcake (ook rare ‘vertaling’! Heb ook niet het idee dat het gebruikt wordt, ik hoor altijd cupcake)
-      body-to-bodymassage (betekenis: bodymassage. Bedankt, Van Dale!)
-      pop-uprestaurant (mooie combi NLs eh Frans en Engels)
-      quarterpounder
-      tagcloud
-      wordfeuden / wordfeuten


Ahhh jeetje mooi!! (schoonheid is heur eigen beloning)

-   quaggamossel
-   anemofiel
-  blobvis (prachtige beschrijving ook: diepzeevis met een tamelijk vormloos lichaam dat is opgebouwd uit gelatineus weefsel. Dit woord is waarschijnlijk opgenomen omdat de arme blobvis zich stelselmatig terugvindt in lijstjes van De Raarste Dieren. Lijstje waar Milfje overigens enorm fan van is.)
-  plonspot (omschrijving: diepspoeler. Hmm, dat hadden wij toch anders geinterpreteerd...)
-   skunk (omschrijving: fantasienaam voor het bont van de koeskoes)

10 opmerkingen:

  1. Zou Al Qaida dan het eerste woord in het Nederlands zijn waarbij de Q niet wordt gevolgd door een U?

    Trouwens, ik krijg nu heel veel zin om al die woorden op te zoeken, want er zijn er een heleboel waar ik nog nooit van heb gehoord...

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. graag gedaan, precies die nieuwsgierigheid stimuleren wij (en Van Dale) graag :)

      Verwijderen
    2. En trouwens, Al Qaida is niet het eerste woord waarbij de Q niet wordt gevolg door een A: we hebben bijvoorbeeld (zoek maar eens op): qaly, qat, Qatar, qi dao, qi dong, en vergeet vooral qwertyklavier niet!

      Verwijderen
    3. Van popcakes heb ik nog nooit gehoord, wel van cakepops (= een klein cakeje op een stokje, aangekleed met glazuur en snoep en zo).

      Verwijderen
    4. Er staan al twee woorden in de Van Dale met een q zonder u, qat voor de verdovende boomblaadjes en qwertytoetsenbord. En leuk natuurlijk om die 1000 nieuwe woorden op te zoeken, maar dan zal je toch flink in de buidel moeten tasten en een online-abonnement moeten afsluiten.

      In 2015 begint weer een nieuwe termijn voor het vaststellen van de groene spelling door de Taalunie. En zal Van Dale dan volgend jaar met een nieuwe editie (de 15e) komen en komt er dan nog een papieren versie?

      Verwijderen
    5. Woorden met een q zonder u waren al genoemd.

      Verwijderen
  2. Argh, die reactie van mij was op het hele artikel, niet op Anne-Floor. Maar ik wou toch nog iets zeggen: ik dacht dat 'anemofiel' gewoon 'windliefhebber' was (dat ben ik namelijk zelf ook, evenals campanofiel) maar het gaat over planten.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Toch ook een kanttekening bij het bericht van vorige maand dat Van Dale 1000 nieuwe woorden heeft toegevoegd. Het gaat om voorlopige toevoegingen in de (betaalde) online-editie en het is nog maar de vraag hoeveel woorden daadwerkelijk de volgende druk zullen halen. Er zitten ook veel woorden tussen die kennelijk in vorige uitgaven zijn vergeten of die voor zichzelf spreken. Mijn observatie is dat er jaarlijks maar heel weinig echt nieuwe woorden bijkomen die breed raken ingeburgerd. Een handjevol, niet meer. Bij Van Dale moet de schoorsteen ook roken en leggen ze de lat voor opname in de voorlopige lijst laag. Niet erg en begrijpelijk, maar de werkelijke, ingeburgerde oogst aan nieuwe woorden ligt voorlopig een stuk lager.

    [ En nog over boemboe. In de huidige Van Dale staat het lemma boemboeboemboe voor het kruidenmengsel. Maar dat kennen we gewoon als boemboe. Ook dat is geen nieuw woord, maar een vorm van correctie. ]

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ha DirkJan,

      je hebt gelijk hoor: het is allemaal nog niet in kannen en kruiken. Wij zijn ons daar zelf nogal van bewust, maar hadden dat misschien duidelijker in het stukje moeten zetten. En wat betreft "echt" ingeburgerde woorden: dat kun je natuurlijk pas na een langere tijd zien. En ook dan: woorden die lange tijd ingeburgerd waren, kunnen ook weer uitburgeren, zoals de laatste 50 jaar met veel Franse woorden wel gebeurd.

      Verwijderen
  4. Nog over tantebetje. Onduidelijk of de huidige Van Dale tante Betje of Tante Betje voorschrijft. Het wordt alleen verklaard bij tantebetjestijl. De Taalunie en Onze Taal schrijven tante betje, zonder hoofdletters en met twee losse woorden. Van Dale wil daar kennelijk een woord van maken, tantebetje. Op zich wel te verdedigen, maar het is de vraag of de groene spelling het gaat overnemen.

    BeantwoordenVerwijderen