maandag 20 april 2015

Meest grote: Nederlands wordt steeds Chineser

Eerder schreven we al over een grappige betekenis van het woord beter. In dat stukje kwamen ook een aantal andere overtreffende trappen voor. Die lieten we in twee vormen zien, conform de twee manieren waarop je in het Nederlands dat kan schrijven: intenst en meest intens, rechtst en meest rechts. Nu is dit onderdeeltje van de Neerlandsche grammatica aan verandering onderhevig: het gaat namelijk naar de haaien. We zeggen namelijk steeds vaker meest uitzonderlijke enzo, in plaats van uitzonderlijkste. Tegenstanders zeggen dat dat komt door, hoe kan het ook anders, het Engels. Maar is dat ook zo? We zullen zien! Er is in ieder geval meer aan de hand dan gewoon domme mensen die fouten maken. We lijken te maken te hebben met een heuse paradigmashift!



Wat zijn de regels?
Het Nederlands kent twee systemen voor het vormen van de trappen van vergelijking. Aan de ene kant is er het 'gewone' systeem. Woorden krijgen dan in respectievelijk de vergrotende en overtreffende trap -er en -st achter het bijvoeglijk naamwoord, bijvoorbeeld hard - harder - hardst. Wanneer een bijvoeglijk naamwoord op -er eindigt, zoals lekker, voegen we een d'tje tussen: lekkerder (maar wel gewoon 'lekkerst').

In het andere systeem is gebruik je een extra woord voor de trappen van vergelijking: je voegt 'meer' of 'meest' toe. We gebruiken dit in speciale gevallen. Ten eerste wanneer het bijvoeglijk naamwoord op een -s of iets dergelijks eindigt (intens-st is niet uit te spreken, dus dan maar meest intens). Preciezere / meer precieze regels vind je hier en hier.

Nu kun je dat tweede systeem zien als uitzondering. Maar dat is niet zo! Het is óók hartstikke regelmatig. Het kwam tot nu toe alleen minder voor. Maar het zou kunnen dat daar verandering in aan het komen is...

Verandert het?
Dat weten we niet zeker. Daar zou iemand (bijvoorbeeld een taalwetenschapper, ik werp me op, maar moet eerst andere dingen doen) onderzoek naar moeten doen. “Ik hoor het steeds meer” is in dezen in ieder geval geen doorslaggevend argument. Stel, dat ik een zak zand tegen uw voordeur gooi. U zegt: “Goh, zand komt steeds meer voor in Nederland.” Nee. Dat heet anekdotisch bewijs, en is niet wetenschappelijk. 

Er zijn mensen die zeggen dat de vermoede toename van systeem 2 door het Engels komt. Ook hier is geen bewijs voor. Het zou best kunnen dat er sprake is van invloed van het Engels, maar waarschijnlijk is dat niet. De variatie bestond namelijk al in het Nederlands. We hadden al twee systemen, en nu breidt dat ene systeem zich (vermoedelijk) uit ten koste van het andere. Dat dat in het Engels ook gebeurt, wil niet zeggen dat het Engels de oorzaak is van onze taalverandering. 


Waarom verandert het? 
Aangezien we nog niet eens zeker weten óf het verandert, is het wat betreft de reden ook nog speculeren. Maar deze ontwikkeling past wel heel goed in een patroon. Het zou kunnen dat dit een nieuwe uiting is van het feit dat het Nederlands steeds meer woorden los gaat maken van elkaar. Dat proces heet deflexie, en daar  zijn we al eeuwen mee bezig. Deflexie is een soort secularisatie, maar dan van aanelkaargeschrevenwoorden.

Talen lossen woordvorming op verschillende manieren op. Sommige talen plakken heel veel aan elkaar (Turks is hier een voorbeeld van, zoals te zien is aan dit woord: Çekoslovakyalılaştıramadıklarımızdan), andere talen plakken juist heel weinig aan elkaar (Chinees is hier een voorbeeld van). Vroegah, zeg maar vóór Bonifatius en dat hele gedoe, werden in het Nederlands veel meer woorden aan elkaar geschreven. Later veranderde dat: we kregen hulpwerkwoorden, lidwoorden, en een vastere woordvolgorde. Nederlands gaat dus steeds meer op Chinees lijken. Hopen dat we dat schrift niet gaan overnemen

Over de oorzaken van deflexie zijn wetenschappers het niet eens. Sommige deskundigen stellen dat losse vormen makkelijker te leren zijn dan uitgangen, met name voor mensen die een taal als tweede taal leren (jeweetzelf, naamvalsverbuigingen zijn niet te doen om te leren, maar woordjes stampen gaat best). Losse vormen zijn vaak duidelijker te horen, en dat zou ze dan makkelijker maken. Andere deskundigen zijn het hier dan weer totaal niet mee eens, dus onderzoek is nodig, wederom.

Is het erg?
Nee. De betekenis verandert niet, we kunnen nog steeds alles uitdrukken wat we willen, alleen met andere vormen dan voorheen. Je zou kunnen beargumenteren, dat het juist meer goed is als we álle vormen volgens het tweede systeem maken. Willen we niet eenheid in ons land, met één systeem voor de vorming van de overtreffende trap? 

We kunnen ons dus weer wentelen in de wetenschap dat zelfs áls het verandert, dat niet erg is. Verandering is normaal. U praat toch ook niet zoals Karel ende Elegast?

13 opmerkingen:

  1. Ik lees tot mijn verbazing dat het Nederlands twee systemen voor de trappen van vergelijking heeft, waaronder de vorm met "meer" en "meest". Dat naast "goed-beter-best" ook "goed - meer goed - meest goed" correct (een verdacht woord!) is, was mij onbekend. Cruijff was dus een meer goede speler dan Moulijn, ik zal het onthouden. (Cruijff had natuurlijk ook het meest veel verstand van voetbal, Moulijn wist er beduidend meer weinig vanaf.) Waarschijnlijk kent het Nederlands ook twee vormen van aanwijzende voornaamwoorden, namelijk "die" en "dat". Zie je dat mooie meisje? Ja, die meisje is mooi man! Kortom, een ode aan de zo langzamerhand uiterst vermoeiende mantra van "iedereen heeft gelijk" c.q. "taal verandert", tot vervelens toe bezongen door taalkundigen die op elk verjaardagsfeestje met enige bravoure uitleggen dat zij niet VOORschrijven, maar BEschrijven. En dat we immers niet meer zo praten als Karel ende Elegast. Gelooft u mij, er heeft nooit iemand gepraat als Karel ende Elegast. Zelfs Karel zelf niet.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. "Ik lees tot mijn verbazing dat het Nederlands twee systemen voor de trappen van vergelijking heeft, waaronder de vorm met "meer" en "meest"."
      Ik begrijp niet waarom dit u verbaast. Dit is toch algemeen bekend? Meest komische, meest verse: heel normaal. Gelooft u mij niet? Hier zijn resp. de Taladviesdienst van OnzeTaal en van de Taalunie over de kwestie:
      https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/trappen-van-vergelijking
      http://taaladvies.net/taal/advies/tekst/91/regelmatige_en_onregelmatige_trappen_van_vergelijking_algemeen/

      "vermoeiende mantra van "iedereen heeft gelijk" c.q. "taal verandert", tot vervelens toe bezongen door taalkundigen die op elk verjaardagsfeestje met enige bravoure uitleggen dat zij niet VOORschrijven, maar BEschrijven" Wat leuk dat u zo vaak op feestjes taalkundigen spreekt! Tsja, we zouden liever natuurlijk cake eten, maar om een of andere redenen vinden mensen (zoals u) dat taalkundigen moeten voorschrijven in plaats van beschrijven. Een misvatting: een geoloog vertelt u toch ook niet welke steen de "juiste" is

      "Gelooft u mij, er heeft nooit iemand gepraat als Karel ende Elegast. Zelfs Karel zelf niet." Gelooft u mij: waarom? Ben u historisch fonoloog, met een intieme kennis van de uitspraak van Middelnederlands? Ik zie graag bewijs voor uw stelling!

      Verwijderen
    2. 1) Met "de twee manieren waarop je in het Nederlands dat [een overtreffende trap] kan schrijven" suggereert u dat je bij elk bijvoeglijk naamwoord kunt kiezen: meest snel of snelst. Quod non. De "meer-meest" is een (inderdaad geaccepteerde) hulpmotor om tongbrekers voor te blijven. 2) Waar u uit afleidt dat ik vind dat taalkundigen moeten voorschrijven, is mij een raadsel. Ben alleen moe over dat parmantige gezeik erover. Overigens kan een geoloog u voortreffelijk corrigeren als u pronkt met een prachtig stuk metamorf gesteente terwijl het in werkelijkheid stollingsgesteente is. 3) Dat Karel rijmend zijn rijk bestierde, komt mij onaannemelijk voor. Tot slot nóg een cliché-alert: bij geluiden als "we kunnen nog steeds alles uitdrukken wat we willen" roep ik altijd onmiddellijk de kinderen binnen.

      Verwijderen
    3. 1) Goed, of ik het suggereer of dat je het erin leest, daarover kun je van mening verschillen. Maar dan nog: "meest snel" is 100% grammaticaal, en wordt bv. wel gebruikt om nadruk te geven. Ongebruikelijk, maar niet fout. 2) Waarom begint u er dan over? "Parmantige gezeik" blijft nodig omdat misvattingen blijven leven over de rol van taalkundigen t.o.v. taal. Zoals ik zei: ik eet liever cake. Maar hoe moet ik anders reageren wanneer iemand zegt: "O, je bent taalkundige, ja, "meest grote", je hoort het steeds meer, wat ga jij eraan doen?" Ik mag dus geen misvatting aanpakken? Mooi is dat! 3) Ja, rijm, dat gebruikten mensen waarschijnlijk niet. Een tekst is alleen wel meer dan alleen rijm. Het is natuurlijk slechts een voorbeeld (dat ik dan nog maar eens uitleg) om te laten zien dat er vroeger anders werd gesproken dan nu. Het kan worden vervangen door ieder willekeurig ander voorbeeld, al dan niet op rijm.

      En wat betreft het cliché-alert: ook hiervan blijft het nodig om het te zeggen, omdat men denkt dat het anders is. Als u trouwens bij ieder cliché de kinderen binnenroept zullen ze weinig kleur op het gelaat hebben...
      http://milfje.blogspot.nl/2015/10/taalcliches-zijn-interessant-en.html

      Verwijderen
    4. "Ongebruikelijk, maar niet fout." Halleluja! Fout bestaat!

      Verwijderen
    5. Ja natuurlijk bestaat fout. Fout is dat wat niemand doet. "Koe de" is fout. Op dit moment. Wie weet waar we in de toekomst naartoe gaan, taal is geweldig! Kijk, een positieve benadering, dat maakt het leven leuk. Je zou het eens moeten proberen ouwe knorrepot! ;)

      Verwijderen
  2. Edelachtbare, protest namens mijn cliënten Engels en Turks!
    Engels heeft nu juist wel vormen als 'nicer', 'cleverer', 'loveliest' en 'handsomest'. Mijn cliënt wenst deze roddels over zijn slechte invloed op het Nederlands niet meer te horen.
    Turks wijst erop dat het helemaal niet alles aan elkaar plakt. In het geval van de trappen van vergelijking plakt het zelfs helemaal niets aan elkaar. Goed, beter, best luidt in het Turks iyi, daha iyi, en iyi.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Bezwaar genoteerd heer Dorren, maar u gaat wel een beetje met mijn woorden aan de haal. Wat betreft Turks: ik gebruik dat hier als algemeen voorbeeld van een taal waarin veel aan elkaar wordt geplakt (ik zeg niet alles), over de trappen van vergelijking in het Turks rep ik niet.
      Wat betreft Engels: ik zeg nergens dat het Engels niet ook 'cleverer' heeft. Ik presenteer alleen het gezegde dat sommige mensen de verandering (als die al plaatsvindt) wijten aan het Engels. Precies om de reden die jij noemt is deze vermeende invloed zo vreemd. Maarja, dat moet je niet tegen mij zeggen, maar tegen die mensen ;)

      Verwijderen
  3. Ik neem aan dat alle talen evolueren naar een gemakkelijkere grammatica en dat losse woorden in een bepaalde volgorde gemakkelijker zijn dan allerlei voor- of achtervoegsels. Dat is waarschijnlijk ook de reden waarom de naamvallen in onze taal zijn verdwenen.

    Maar wat mij het meest interesseert is waaróm onze talen eeuwen geleden een moeilijkere grammatica hadden. Onze talen zijn uiteraard op een natuurlijke manier zonder voorschriften ontstaan, maar zelfs dan vraag ik me af waarom de vroegere vormen van onze talen (toen er nog geen sprake was van het Nederlands, Engels, enz.) een moeilijkere grammatica hadden als het ook gemakkelijker kan.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dag El Guiri,

      De aanname dat talen altijd makkelijker worden is iets te snel. Taalwetenschappers denken dat dat is wat er gebeurt als de taal veel in contact is, dat wil zeggen als veel mensen de taal als tweede taal leren. Dan verdwijnen eigenschappen die moeilijk zijn voor tweedetaalleerders (zoals naamvallen) uiteindelijk.

      Maar talen die door een relatief kleine en geïsoleerde gemeenschap worden gesproken, die kunnen heel complex worden. Lees bijvoorbeeld dit stuk maar eens, over het Maniq, dat heel veel werkwoorden kent met superspecifieke betekenisverschillen:
      https://www.nrc.nl/nieuws/2016/09/22/een-taal-met-verfijnde-werkwoorden-4372957-a1522650 .

      Verwijderen
  4. Deze reactie is verwijderd door de auteur.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. De verschillende 'systemen' lijken mij oorspronkelijk wel degelijk verschillende betekenissen aan te geven. Meest geeft de overtreffende trap aan van een in principe bekende hoeveelheid objecten, -st een absoluut ne plus ultra, een overtreffende trap waarvoor geen hogere waarde denkbaar wordt geacht. Vergelijk : ' de lichtsnelheid is de meest hoge snelheid' versus ' de lichtsnelheid is de hoogste snelheid' .
    Ook lijkt me dat 'meer/meest' kan worden gehanteerd voor een eigenschap die een object niet wezenlijk heeft, dus bij wijze van spreken. ' Lood is meer vloeibaar dan ijzer' is een nog min of meer zinvolle mededeling, ' Lood is vloeibaarder dan ijzer' impliceert dat lood en ijzer vloeibaar zijn, quod non.

    BeantwoordenVerwijderen