dinsdag 28 juni 2016

De reclame dat je wist wie er ophef van zou komen

Hadden jullie 'm ook gespot? Het is alweer even geleden, maar in bushokjes, op billboards, en op talloze andere kapitalistiese lokaatsies hing een poster, met daarop de zin: 'Dit is de website dat uw geld verplaatst zonder dat u zich hoeft te verplaatsen.' #ophef en #boos, want dat is natuurlijk een knots van een fout, die tot het ontslag van een eindredacteur moet hebben geleid, of juist tot het definitief aannemen van een marketingexpert. Maar goed. Stel, u bent klaar met taalfoutenbingo en u vraagt zich af: hoe komt iemand erbij deze fout te maken? Milfje draagt een mogelijke verklaring aan. 




Een eerste optie is dat een niet-Nederlandstalige copywriter een Engelse zin door een automatische vertaalmachine heeft gehaald. In dat geval is 'the website that' linea recta in 'de website dat' veranderd. Het is niet heel waarschijnlijk dat het zo gegaan is: vertaalmachine nr. 1 (google translate) vertaalt in dit geval helemaal juist naar 'de website die'. Bovendien zou je bij een slechte automatische vertaling allerlei andere fouten verwachten, die dan weer níet gemaakt zijn ('de website die verplaatst uw geld' bijvoorbeeld). 



Misschien heeft het met iets anders te maken, namelijk met de interpretatie van het Neerlands woordgeslacht. Het zit als volgt. In het Nederlands hebben zelfstandige naamwoorden een woordgeslacht, ook wel grammaticaal geslacht geheten. Dat geslacht kun je aflezen aan het lidwoord (geslacht, lid, Milfje is gek op dit onderwerp): woorden met 'het' zijn onzijdig, en woorden met 'de' zijn commuun (d.w.z. mannelijk of vrouwelijk, maar in ieder geval niet onzijdig). 

Nou is het vaak zo dat een zelfstandig naamwoord verwijst naar een persoon of object, dat zelf ook nog een biologisch geslacht heeft. Dat biologische geslacht kan, maar hóeft niet hetzelfde te zijn als het woordgeslacht. Het woord 'vrouw' bijvoorbeeld is qua woordgeslacht vrouwelijk, en een vrouw is natuurlijk ook van het vrouwelijk geslacht. Maar het woord 'meisje' is onzijdig, terwijl het overduidelijk verwijst naar een biologisch gezien vrouwelijk persoon. Daar hebben we dus een conflict te pakken tussen grammatica (onzijdig) en betekenis (vrouwelijk). 

Dat conflict zorgt ervoor dat mensen regelmatig terugverwijzen naar 'meisje' als betrof het een vrouwelijk woord: 'het meisje, die' - 'die' gebruik je normaliter om terug te verwijzen naar woorden met commuun woordgeslacht. Heel logisch eigenlijk: deze mensen volgen bij het terugverwijzen gewoon het biologisch geslacht, en waarom zouden ze ook niet. 

Goed, als trouwe Milfje-lezeres wist u dit alles natuurlijk allang. Maar wat heeft dit met die/dat reclame voor die/dat website te maken? Nou. Van woorden die verwijzen naar een vrouw, verwacht je als conflictvermijdende taalgebruiker dat het woordgeslacht vrouwelijk is. Op dezelfde manier zou je van woorden die verwijzen naar geslachtsloze objecten kunnen verwachten dat ze onzijdig zijn. Denk aan een woord als 'huis'. Een huis is geen m/v/mens, het is een ding, zonder geslachtskenmerken whatsoever. Dus logisch, zou je kunnen denken, dat het 'het huis' is. Maar waarom is het dan 'de website'? Een website is toch ook helemaal niet mannelijk, vrouwelijk, of iets daartussenin? 'Het website' zou veel logischer zijn. 

Net als bij 'het meisje, die', zie je dat bij een conflict tussen biologisch geslacht en woordgeslacht het lidwoord wel het woordgeslacht volgt (het meisje, de website), maar dat het terugverwijswoord (die, dat) het biologisch geslacht volgt. Prachtig mooi logisch dus! Een verklaarbare fout! En wat hebben we aan verklaarbare fouten? Meer inzicht! Gerichter onderwijs! Én een goed verhaal op uw volgende borrel! Doe er je voordeel mee. 

17 opmerkingen:

  1. Bij zo'n campagne mag je toch verwachten dat er een heel team bij betrokken is geweest. Een marketingmanager, een tekstschrijver, een grafisch ontwerper, een communicatieadviseur, een dtp'er en zo nog een paar. Vreemd dat geen van hen tijdens de ontwikkeling deze fout heeft gezien. Zouden ze allemaal gedacht hebben dat "de website dat" correct Nederlands is? Of dacht alleen de baas dat en durfde de rest niet te protesteren?

    Een verklaring die je niet noemt, is dat er eerst een het-woord gebruikt is ("Dit is het systeem..." of zo) en dat ze er pas op het állerlaatste moment "de website" van gemaakt hebben, zonder zich te realiseren dat ze dan ook nog "dat" in "die" moesten veranderen. Dat soort fouten kom ik wel vaker tegen (en ik maak ze zelf ook wel eens). Dit zou meteen verklaren waarom de rest van het team de fout niet heeft kunnen tegenhouden.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Zou ook nog kunnen ja! Dat gebeurt mij ook regelmatig.

      Ik heb het bedrijf gemaild. Kleine kans dat ze reageren, en misschien weten ze helemaal niet meer hoe het gegaan is, maar wie weet. Ik hou je op de hoogte.

      Verwijderen
  2. Is dat hier wel een betrekkelijk voornaamwoord? Maak er eens een voegwoord van in de betekenis van zodat/opdat en de zin klinkt flink wat acceptabeler.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Hm. Dan wordt 'uw geld' onderwerp van de bijzin, toch? Ik vind het gek klinken.

      Verwijderen
    2. Reclamemakers doen wel vaker gek: wie kan rekenen, rekent op Ariel. Wat volkomen kwartsj is. Zo ook hier: verplaatsen als onovergankelijk werkwoord. Het geld verplaatst in de betekenis van het geld wisselt van plaats. De opstellers willen een tegenstelling maken tussen geld en gebruiker.

      Ja, klinkt wel wat gek, maar herhaal het maar eens twintig keer en kijk hoe een advertentie lukt.

      Fouten verklaren valt niet mee, als je de veroorzakers niet goed kent.

      Verwijderen
  3. "Ontdek onze tarieven naar al onze bestemmingen" vind ik ook al geen toonbeeld van taalkundige schoonheid...

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Toch blijft het raar. Veel en veel en veel gangbaarder is het om 'die' te gebruiken na een het-woord - dat hoor ik dagelijks, en ik geloof dat ik het zelf ook wel eens doe. Maar 'dat' na een de-woord (en dan ook nog een telbaar en redelijk concreet de-woord - niet-telbare en abstracte de-woorden worden vaker als onzijdig behandeld), dat is toch echt wel gek. Ik vind de verklaring van Dinx, hierboven, wel goed gevonden, al is het maar speculatie natuurlijk.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik ben het met je eens, het-die is veel en veel gebruikelijker dan de-dat, dus het blijft gek. Ik heb het bedrijf in kwestie gemaild, heel misschien antwoorden ze wel. Anders zullen we het nooit weten...

      Verwijderen
  5. Jan Michielsen29 juni 2016 om 10:19

    Gezien op de Facebookpagina van Sunweb: "En WIN het officiële Giant-Alpecin wieleroutfit!" Een outfit is een ding, dus logisch dat je het taalkundig onzijdig maakt inderdaad...
    (maar serieus: hier zitten toch ook redacteuren en marketingfiguren achter? en een vertaalfout lijkt me uitgesloten. sjonge zeg)

    BeantwoordenVerwijderen
  6. In de opmaak van de poster zou het ook nog kunnen dat je 'dat' moet lezen als een verwijzing naar de afkorting WU, die er vlak voor staat. Maar het begin 'Dit is de website' is hoe dan ook raadselachtig. Want de poster vermeldt helemaal geen website. Daarom misschien toch een last-minute-edit vanuit 'Dit is het bedrijf' (of 'het webadres,' maar zoals gezegd: welk webadres dan?).

    Nou ja, de hele advertentie is onbeholpen gesteld, want onder die gewraakte zin staat ook nog 'Ontdek onze tarieven naar al onze bestemmingen,' wat ook niet meteen klantgericht helder communiceren is.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Ik zit langzamerhand te denken dat het zo'n advertentiefraudeur uit een Afrikaans land is die zich b.v. voor de ING uitgeeft en onze moedertaal onvoldoende eigen is.
    Maar daar zie ik die Western Union eigenlijk niet voor aan. Zou het het raffinement kunnen zijn om de lezer via de vorm meer tot de inhoud te laten komen?
    Want waarover buigen we ons nu eigenlijk al die tijd? Je gaat piekeren en dat wilden ze nu juist zo graag.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik wil niet zeuren, beste lezer, maar zouden het niet twee aparte zinnen kunnen zijn? Dit is de website. Hetgeen betekent dat uw geld het werk doet en u zelf in de hangmat kunt blijven liggen. Gewoon in een soort spreektaal uitgedrukt en zonder punt ertussen. Grafisch niet onlogisch.
      En het onhandige erin (zoals al vermeld) als aandachttrekker.

      Verwijderen
    2. Ja, Mient, in de inleiding stel ik ook dat er misschien wel een marketingexpert achter zit. Negatieve taalfoutpubliciteit is ook publiciteit.

      Bij die tweezinneninterpretatie zou ik verwachten dat ze 'dat' helemaal weggelaten zouden hebben:
      Dit is de website: uw geld verplaatst zonder dat u zich verplaatst.
      Of wat dan ook. Ik weet het echt niet, en denk ook niet dat we het ooit zullen weten. Ze hebben in ieder geval niet gemikt op taalregels volgen, dat is helder.

      Verwijderen
    3. Of 'van' is weggevallen: 'Dit is de website van Western Union, dat uw geld verplaatst zonder dat u zich hoeft te verplaatsen.' Nog onhandig, maar niet ongrammaticaal.

      Verwijderen
    4. Ja, maar dan in het bijzonder de aanname dat WU de website IS van Western Union en dat de letters WU de blikvanger worden van wat ze nu eigenlijk willen zeggen:

      Dit is de website WU DAT....

      Kijk maar eens naar nog zo'n plaatje op hun website: WU is een geïntegreerd onderdeel van de zin!

      We hebben ons bij de neus laten nemen.
      Ik weet het zeker, denk ik.

      Verwijderen
  8. The plot thickens: ik ben er inmiddels van overtuigd dat het de bedoeling is dat je de tekst moet lezen in twee kolommen: in de eerste kolom staat 'Dit is WU' en in de andere 'De website dat uw geld verplaatst zonder dat u zich verplaatst.' Waarom denk ik dit? Omdat op de website wu.com een ander plaatje staat met dezelfde opmaak, ook in de linkerkolom 'Dit is WU' en in de rechterkolom 'Meer alledaagse benodigdheden voor uw familie dankzij onze betere wisselkoers.'

    Terug dus naar de oorspronkelijke fout.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. De tweekolommenstructuur in beide afbeeldingen valt inderdaad op en zal deel uitmaken van een bewuste opmaak. Maar in beide gevallen vormt de eerste regel van deze beide kolommen (van links naar rechts) een goede zin, die je gewoon door kan lezen met het vervolg van die kolommen.
    Ik vermoed dus dat ze begonnen zijn met het principe van hun opmaak en onderweg daarvan zijn afgestapt. Je kunt ons plaatje alleen maar goed lezen door het kolommenstelsel te vergeten en de tekst te lezen als een boek waarin WU het middelpunt is.
    De vraag die voor mij dan nog resteert is of "de website WU die" of "de website WU dat" allebei correct kunnen zijn. Je kunt het antecedent van dat relativum makkelijk switchen en daarmee de fout goedpraten.
    Zou daar nou niet een leuk blogje over te schrijven zijn? Taalkundig plezier maken over de rug van een ander en zelf nog wijzer worden ook?
    Want WU zit gewoon mee te lezen, wat ik je brom. Ze zoeken een methode waarbij je in alle richtingen kunt lezen om ervan overtuigd te zijn dat niemand zonder WU kan.

    BeantwoordenVerwijderen