Milfjes Grote Cryptogrammencursus

Cryptogrammen: je houdt ervan of je vindt ze stom. Zelfs een paar van de meest fervente taalpuzzelaars/kruiswoordraadselliefhebbers/Zweedsraadsel-fetisjisten/rebusgenieters onder mijn vrienden zeggen soms, als ik met de Scrypto aan kom zetten: 'Oh... dat snap ik niet hoor.' Nou mensen, smaken mogen dan verschillen, maar als je iets snapt, dan kun je daar wat aan doen. Gelukkig is Milfje-Sterre een expert en ervaringsdeskundige. Daarom dus hier de tips, de trucs, de toestand, lekker op tijd voor een zomer lang puzzelen: hoe werkt een cryptogram eigenlijk?

Spoiler alert! 
De voorbeelden in dit stukje komen uit de NRC Scrypto van 4/5 juni. Mocht je die nog niet hebben opgelost, maar dat nog wel willen doen, wacht dan even met lezen. Of lees het wel en begin met een voorsprong, dat kan natuurlijk ook.
Spoiler einde!

Veel woorden hebben meerdere betekenissen. Een pil is een medicijn, maar ook een dik boek. Belasting betaal je, maar is ook een gewicht dat op je drukt. Een ezel kan een dier zijn, of schildergerei. Een bank = zitten/geld, etcetera. Precies van zulke ambiguïteit maken cryptogrammen gebruik. Neem bijvoorbeeld deze opgave. De omschrijving is als volgt:

Natuurverschijnsel waar journalisten liever niet over schrijven (4 letters)

We beginnen met het eerste stuk: een natuurverschijnsel. Tsja, zal de kruiswoordraadselaar denken, dat kan van alles wezen: een wolk, een golf, ijzel, mist... Maar dan deel twee. Waar schrijven journalisten zoal (niet) over? Nu moet je niet zozeer naar 1 woord zoeken, maar je associatievermogen de vrije loop laten. Wat hoort er allemaal bij journalistiek? Schrijven, tikken, deadline, redactie, krant, interviews, bronnen, pers, wacht, ho: bronnen? Bron! Ook een natuurverschijnsel. En journalisten schrijven liever niet op wie hun bron is! Bingo. 

We doen er nog een. De opgave: 

Niemand is zonder huisdier (twee woorden van elk 4 letters)

Opnieuw splitsen we de boel. Deel 1: wat is een ander woord voor niemand? Iets met 'geen enkel persoon'? Dat past niet, en het heeft ook niks met huisdieren te maken. Deel 2 dan maar. Welke huisdieren kennen we, liefst van 4 letters? Poes, hond. Er staat 'zonder huisdier', dus: geen poes, geen hond. Geen hond! Als ergens niemand is, dan is er geen hond! Weer bingo. Op naar de boekenbon. 

Deze twee opgaven werken volgens het prototypische cryptoprincipe: het gezochte woord is op 2 manieren omschreven. Die 2 omschrijvingen komen uit heel andere domeinen (natuurverschijnselen en journalistiek hebben bijvoorbeeld niks met elkaar te maken), waardoor de opgave raadselachtig wordt. De truc is om de gemeenschappelijke match te vinden. 

Oké, nog 1 opgave + oplossing dan. Hier:

Fuck-de-koning-mentaliteit' (16 letters)

*zelfdenkpauze*

Komt 'ie: vorstresistentie. In dit geval gaat het niet om 2 delen die elk naar hetzelfde verwijzen, maar om 1 synoniem (koning=vorst). De rest van de opgave (fuck-X-mentaliteit) omschrijft als het ware het concept 'resistentie': 'ergens tegen zijn'. Hier zijn de twee delen van de opgave dus niet zo makkelijk te scheiden, en dat maakt 'm lastiger (vind ik dan). Maar hier zit ook de lol: om zoiets op te lossen ga je eindeloos doorassociëren, en zo ontdek je allerlei extra betekenissen van woorden, en combineer je ze op onverwachte manieren.

Weet je, ik kan nog wel even doorgaan zo, maar het is het best en het leukst om gewoon lekker zelf verder te puzzelen. Ik beloof je dat het steeds beter gaat en steeds leuker wordt. Iedere zaterdag staan er goede cryptogrammen in De Volkskrant, het NRC, en Trouw. Dus lekker oefenen allemaal, bij het ontbijt, eitje, croissantje: puur geluk. En kom je er niet uit? milfjemeulskens@gmail.com, at your service! 

P.S. Nog drie extra tips: 

- Het gezochte woord komt nooit in de omschrijving voor. Nooit. 

- Probeer aan de hand van kruisletters (letters die je al weet doordat je andere opgaven hebt opgelost) alvast een beeld te krijgen van het gezochte woord. Als het op een n eindigt, is het misschien een werkwoord. Als het met een i begint, zou het wel eens met het voorvoegsel in- kunnen beginnen. Het gebeurt mij maar al te vaak dat ik eerst het woord vind, gewoon omdat het in de vakjes en met de kruisletters past, en dat ik dan pas terugredenerend snap waarom dat het gezochte woord is. 

- Op Jaspers Cryptogrammensite kun je voor de cryptogrammen uit alle grote dag- en weekbladen hints vinden. Er komen daar mede-puzzelaars die niet het antwoord verraden, maar je wel op weg helpen.