Ik schreef laatst (en onlangs) dat ik het zo leuk vind om nu met iets meer taalwetenschappelijke bagage naar alledaagse fenomenen te kunnen kijken. Nu is er weer een nieuwe inzending voor deze categorie: de uitdrukkingen helaas pindakaas en jammer de bammer. De constructie is helder: baalwoord-herhaalwoord (hetwelk ook rijmt). Waarom doen we dat zo?
De verklaring is volgens mij eigenlijk heel simpel: zowel bij helaas als jammer (ook sorry porry heb ik weleens gehoord, en ook helaas speculaas komt wel voor, en vast nog anderen, maar dat maakt voor de theorie niet uit) moet de spreker zich verontschuldigen. Dat is niet fijn, en er is dus iets wat men liever anders had gehad, maar dat is niet zo. De spreker wil de zaak verzachten (mitigeren met een mooi woord) door te gaan rijmen. We schreven al eens iets over 'face': ik denk dat je op deze manier je eigen 'negative face' vermijdt. Anders gezegd: er is iets aan de hand dat schadelijk is voor je imago, en door er een vriendelijk rijmwoord achter te plakken, verzacht je de schade. Zalf op de wonde.
Dan nog een stukje lolligheid naar de mensen toe: 'helaas pindakaas' wordt ook weleens vertaald. Bekendste voorbeeld voor mij is 'Schade Erdnussmarmelade' (wat natuurlijk niet écht Duits is, maar super-nou en), maar je hebt ook 'too bad peanut spread' (lekker onzinnig). Ik meen me te herinneren dat er ook Franse en Spaanse onzinvertalingen zijn, wie maakt me los?
De meeste van de stukjes hier gaan over dingen die mij of ons opvallen. Heb jij, lezer, ook iets wat je opvalt? Laat het ons dan weten! We beloven niks, maar wie weet komen we er aan toe om ook over jouw observatie iets te schrijven.
Dommage pindafromage vind ik zelf heel grappig. En mooier dan de voornoemde Duitse en Engelse pendanten.
BeantwoordenVerwijderenEen belangrijk aspect van dit soort herhalingsconstructies is dat het tweede lid meestal met een labiale medeklinker begint.
BeantwoordenVerwijderenKlopt, dat is een kenmerk van speelse herhaling in het algemeen: doei poei, Frankie Pankie etc. Waarom is dat eigenlijk, en is dat typisch voor Nederlands?
VerwijderenHmm, 'labial schmabial, zou ik zeggen...
VerwijderenAh, maar dat is volgens mij geen traditionele Nederlandse herhaling, of wel? Hoe is de staat van het onderzoek naar de historische ontwikkeling van dit soort herhalingen?
VerwijderenIk heb nooit een goede verklaring voor die labiaal gelezen (die je volgens mij in meer talen hebt), en ik kan het zelf ook niet bedenken. Er is in talen een tendens om labialen meer vooraan in woorden te gebruiken en velairen meer achteraan. Maar in zekere zin staat de m natuurlijk hier in het midden.
VerwijderenLabial-schmabial is volgens mij vooral Amerikaans Engels (en ook geen Brits); ik geloof dat het aan Jiddisje invloed wordt toegeschreven, maar het fijne weet ik er niet van. Er is wel een bescheiden morfologische-fonologische literatuur over het fenomeen (zoek op schm affixation prosodic morphology), vooral over wat die schm precies kan vervangen. Het grapje is: phonology schmphonology.
Hmm, ik kan me op zich ook situaties indenken waar ik zo'n constructie zou gebruiken als mitigatie van een 'schuld' die niet bij mezelf ligt. Zeg, een dagje Efteling ondernemen en bij aankomst in Kaatsheuvel constateren dat ze dicht zijn. Tja, jammer de bammer. Nou, dan maar naar de Meubelboulevard.
BeantwoordenVerwijderenHanky-panky, chit-chat, willy-nilly enz.
BeantwoordenVerwijderenHet begint bij ongeveer 25.15.
http://www.npo.nl/the-graham-norton-show/20-11-2016/POW_03175686
:D
VerwijderenLeuk! Maar dat zijn ook Engelse voorbeelden: denk je dat er voorbeelden in het Nederlands zijn die geen labiaal hebben?
Verwijderenze bestaan wel (rinkel-de-kinkel), maar zijn in de minderheid.
VerwijderenIn Vlaanderen is het pas echt begonnen met 'plopperdeplop', uweetwel, van Kabouter Plop van de wereldberoemde Studio 100, uallenwelbekend. :-) Hipperdepip!
BeantwoordenVerwijderenPinda liep langs spoorwegbaan.
BeantwoordenVerwijderenDaar kwam toen een treintje aan.
Pinda keek niet uit, helaas.
Tuut tuut tuut, pindakaas.
Besje liep langs spoorwegbaan.
Daar kwam toen een treintje aan.
Besje kreeg een reuzeklap.
Tuut tuut tuut, bessesap.
Ansje liep langs spoorwegbaan.
Daar kwam toen een treintje aan.
Ansje kreeg een klap, niet mis.
Tuut tuut tuut, ansjovis.
Felix liep langs spoorwegbaan.
Daar kwam toen een treintje aan.
Felix schrok zich hallef dood.
Tuut tuut tuut, kattebrood.
Appel liep langs spoorwegbaan.
Daar kwam toen een treintje aan.
Appel zag niet wat-ie moes.
Tuut tuut tuut, appelmoes.
Nootje liep langs spoorwegbaan.
Daar kwam toen een treintje aan.
Nootje zag de trien te laat.
Tuut tuut tuut, nootmuskaat.
Erwtje liep langs spoorwegbaan.
Daar kwam toen een treintje aan.
Erwtje kon niet op de stoep.
Tuut tuut tuut, erwtensoep.
Eitje liep langs spoorwegbaan.
Daar kwam toen een treintje aan.naar boven
Eitje had niet opgelet.
Tuut tuut tuut, omelet.
Dommage fromage in't Frans.
BeantwoordenVerwijderenIk zei eens tegen een Frans-Nederlandse collega 'helaas cacahuète fromage'. Hij moest erg lachen, maar merkte op dat pindakaas in 't frans 'pindaboter' is (zoals in het Engels peanut butter), dus beurre de cacahuètes.
BeantwoordenVerwijderenTegen een aantal collega's van turkse afkomst zei ik wel eens:
BeantwoordenVerwijderenElma Yumurta (appeltje eitje)
En dan was het klusje zo geknapt.