Taalafkeer: stomme talen

Milfje bevindt zich in de week van de taalafkeer. En als het gaat om afkeer van taalonderdelen, dan moeten we het ook over dialecten en andere taalvariëteiten hebben. Veel mensen (bepaal zelf even of u tot deze groep behoort) vinden die namelijk lelijk. Toen ik, de minst mannelijke Milfje, eens iemand over zijn eigenste dialect (het Utrechts) bevroeg, noemde hij het zelf consequent een spraakgebrek. Diegene is daarmee geen uitzondering: er zijn heel veel mensen die ontevreden zijn over hun eigen taal. Wat is dat toch? Waarom zou je je schamen voor je eigen moersspraak?

Eerder deze week bespraken we al de afkeer van vieze woorden en slechte slogans. De oorzaken van die beider afschuwen (respectievelijk vies aandoende klanken en het neerkijken op woordgrappen) kunnen de afkeer voor specifieke taalvarianten niet verklaren. Die afkeer kan namelijk gelden voor een volledige taal, een dialect of alle dialecten in het algemeen. Dat gaat verder dan alleen klanken en (woord)grappen. Waarom zou iemand dan toch zo negatief zijn over een dialect als het Utrechts?

Smaken verschillen, toch? Ja, dat klopt, en het kan natuurlijk zijn dat je Utrechts gewoon lelijk vindt klinken, zelfs als je het zelf spreekt. Maar het is wel opvallend dat zulke negatieve oordelen heel breed gedeeld worden. En dat ze breed worden gedeeld, dat is wel duidelijk. Eerder dit jaar vond nog een groot onderzoek plaats, niet naar dialecten maar naar accenten: het Nederlands, uitgesproken op verschillende manieren. Met een leuke app (downloaden die hap) konden mensen hun oordelen geven over specifieke accenten en hun sprekers. Het onderzoek bevestigde wat al eerder en vaker gevonden is: accenten van buiten de Randstad vinden we massaal boers, maar wel gezellig. Randstedelijke accenten zoals Amsterdams, Haags, en Rotterdams, worden positiever beoordeeld. 

Waarom hebben we deze mening over lokale taal? Dat is allemaal sociaal bepaald. Er is eigenlijk niks in de taal zelf dat we mooi of lelijk vinden: het is een gevalletje conditionering. Dat bleek als eerste uit onderzoek dat in 1978 werd gepubliceerd. Wanneer je moedertaalsprekers een aantal regionale varianten laat horen, hebben ze een sterke mening over die varianten. Nederlanders vinden dus Randstedelijks oké maar Brabants misschien lelijk. Laat een Fransvrouw naar dezelfde klanken horen en de oordelen zullen heel anders zijn. De Fransvrouw is niet geconditioneerd en verbindt dus geen sociale aannames aan de taal die ze hoort. Net als wij niks sociaal herkennen als je ons 20 verschillende soorten Frans laat horen, en wij daar dus ook andere oordelen over hebben.

Zulke sociale vooroordelen kunnen ook voortkomen uit een langdurig programma van onderdrukking en racisme. Neem Haitiaans Creools bijvoorbeeld. Dat is de moedertaal van ongeveer 10 miljoen mensen, en toch wordt de taal ook door sprekers zelf als lelijk en ondermaats beschouwd. Les wordt zelfs (voorlopig) in het Frans gegeven, terwijl de docenten die taal misschien niet eens beheersen (daaraan wordt wel gewerkt). En dat is maar één voorbeeld: heel veel (vooral niet-Westerse) talen worden zowel door sprekers zelf als door buitenstaanders als inferieur beschouwd. Vanuit taalkundig oogpunt is dat onzin: iedere taal is even mooi, iedere taal is even geschikt om voor alles te worden gebruikt. "Ja maar als er nou geen wetenschappelijk jargon is?" Nou, dan maak je dat, of dan leen je dat. Zoals ook het wetenschappelijk jargon in het Nederlands vaak lekker geleend uit het Grieks en Latijn enzo. Zelfs een fraai eigen woord als driehoek is gewoon een leenvertaling. Geen enkele reden om aan te nemen dat dat niet in iedere taal kan.

Het is verrassend hoe sterk deze vooroordelen zijn. Ooit vertelde ik (minst mannelijke Milfje weer) bovenstaand verhaal aan een groep studenten. We bespraken dat dialecten niet makkelijker zijn dan standaardtaal, dat ze een langere historie hebben, dat ze bijzonderen grammaticale eigenschappen hebben, dat je standaardtaal ook kunt zien als een dialect dat toevallig officiële status heeft. Na een uur praten vroeg ik de twee dialectsprekers in de groep wat ze van hun eigen dialect vonden. 'Lelijk,' vond de één. 'Ik schaam me voor mijn accent en probeer het af te leren,' zei de ander. 

Best jammer vinden we dat. Dat je door jarenlange onbewuste indoctrinatie dialecten lelijk vindt, dat is wel logisch (ook al is het onnodig, en heeft het dus niks met de talen in kwestie te maken). Maar dat je van je eigen uitspraak niet houdt, dat hoeft toch niet? Wees toch lekker blij met wat je spreekt! We zijn allemaal mooi, en we praten ook allemaal mooi. Zeg het maar lekker in de spiegel (let op, therapeutisch momentje): "Mijn taal is mooi".