Het suffix -mans

Door Sterre Leufkens

In de zomer kun je op Facebook een kanon afschieten: post wat je wilt, maar mensen gaan heus niet reageren vanuit hun Ibizaanse luie strandstoel (en terecht). Toch kwam er een storm van reacties op een vraag van Onze Taal, die wij op onze feestboek deelden: welke koosnaampjes gebruik jij voor je kat? Mensen blijken totaal loco te gaan bij het benoemen van hun huisdieren. De variatie was eindeloos, maar wat vooral opviel was dat er een behoorlijk aantal namen was/waren die op -mans eindigden. Wat is dat voor vrolijk achtervoegsel?

Eerst maar eens de ruwe data. Onder onze volgers konden we de volgende varianten van kattennamen observeren: staartmans, spinnemans, snorremans, krabmans en flufmans. Ook andere dieren krijgen soms een -mans: molmans, wolmans, angelmans, trompettermans, prikmans en kwaakmans. Steekmans werd ook genoemd, maar niet door iedereen geaccepteerd. 

Wat zeggen de boeken?

Woordenboekmaker Ton den Boon legt uit wat Zijn Woordenboek erover zegt: "-mans kun je gebruiken om een persoonsnaam te maken van een naamwoord (kaalmans, baardmans) of een werkwoord (neukmans, sjoemelmans)." 

Op deze manier wordt het ook gebruikt in onderstaande reclame, die jullie misschien nog kennen uit de nineties: een stevige staartmans is immers een persoonsnaam, samengesteld uit -mans plus het naamwoord 'staart'. Het eerste deel van het woord moet vooral 'onderscheidend' zijn, d.w.z. het moet een karakteristieke eigenschap omschrijven die de benoemde persoon onderscheidt van anderen (een staart in plaats van geen staart).

Een etymologie van het suffix heb ik niet kunnen vinden, maar het moet natuurlijk haast wel afkomstig zijn van 'man'. Men schijnt met dat woord in een ver verleden zoiets als 'mensen' te hebben bedoeld, maar in onze hedendaagse taal klinkt -mans natuurlijk niet per se genderneutraal. Maar aan de FB-reacties te zien wordt 'staartmans' wel gebruikt als koosnaam voor zowel katers als poezen, dus ook voor 'staartvrouwsen'.

Dieren

We namen al waar dat je met -mans niet alleen persoonsnamen, maar ook dieren(koos)namen kunt maken: staartmans, kwaakmans - neem een naamwoord of werkwoord met een voor het dier karakteristieke eigenschap, plak er -mans achter, en klaar is je koosnaam. Borduren wij even voort: stipmans, bultmans, hinnikmans, tokmans, plofmans, en ga zo maar door. (Serieus, ga door, in de reactiesexie.)

Beperkingen zijn er wel: mauwmans vind ik persoonlijk niet oké omdat het moeilijk uitspreekbaar is (kan aan mij liggen), en zoals eerder gezegd wordt 'steekmans' niet door iedereen acceptabel bevonden. Ook in het persoonsdomein kan niet alles: 'woordenboekmans' wordt door Ton 'van Dale' den Boon himself afgekeurd, maar 'blogmans' doet het alweer een stuk beter. 

De dieraanduidende betekenis van -mans staat nog niet in het woordenboek, maar hee, dat kan snel veranderen. Hup mensen, gebruiken die hap! En waarom stoppen bij personen en dieren? Mijn tosti-apparaat is voortaan grillmans, de espressomachine heet nu stevige koffiemans, en vanaf vandaag is mijn telefoon mijn belmans. En jullie, leesmansen? Nog ideeën?