Schreeuwlelijk, drinkwater, schrijfmachine: Speelspel met taal!

Door Marten van der Meulen

Afgelopen december vierde Milfje haar jubileum (zoals we laatst ook memoreerden). Een van de onbedoelde gevolgen van onze taalpassie is dat vrienden ons vrijwel dagelijks stukjes over taal doorsturen, om etymologieën vragen, leuke woorden aan de hand doen, of zich beklagen over de staat van de taal van onze jeugd. Soms gaat dat tegenstaan, maar meestal is het heel leuk. Zo deed iemand me vorige week tijdens het eten zomaar een nieuw taalspel kado (dankjewel!). Of het nieuw is weet ik niet (na Battus is er vrijwel niets novum meer sub de sole), maar ik vind het toch leuk. Het is gebaseerd op samenstellingen, en het heet: Speelspel!

Variant 1

De bedoeling is om samenstellingen te maken waarbij het eerste deel beschrijft hoe je het tweede deel uitvoert. Het eerste deel van het woord moet dus een gebiedende wijs zijn. Het tweede deel is in principe een zelfstandig naamwoord, maar het kan misschien ook andere woordtypen zijn. Hoe dan ook, de sport is om een bestaande samenstelling te nemen, die ook werkt als gebiedende wijs. Hier, voorbeelden:

brulaap (Brul: 'aap'!)

fluisterboot (Fluister: 'boot'!)

schrijfmachine (Schrijf: 'machine'!)

Je ziet al waarom Speelspel als titel eigenlijk niet werkt: je verwacht een voor spel, of je moet spelen gebruiken. Speel spel! is geen correcte gebiedende wijs (ik ervaar het in ieder geval niet als correct). Hoe dan ook. Tot zoverre gebruikte ik allemaal communicatiewerkwoorden, dat is natuurlijk lekker makkelijk. Ik kan er zo nog 10 bedenken. Lastiger wordt het al als je andere typen werkwoorden gaat proberen te gebruiken:

drinkwater (Drink water!)

eetaardappel (Eet aardappel!)

leesboeken (Lees boeken!)

toonfrequentie (Toon frequentie!)

mispoes (Mis Poes!)

Zoals ik zei is het mogelijk om ook andere woordtypen te gebruiken, maar dan moet je volgens mij wel een beetje valsspelen. Rende kan bijvoorbeeld, als je de vorm van het lidwoord de rent (ren de!), maar het voelt een beetje vreemd. 

Variant 2

Er is nog een andere variant van Speelspel. Daarin beschrijft het tweede deel hoe je het eerste deel uitvoert. In dit geval is het tweede deel een bijwoord, dat de manier beschrijft waarop je het werkwoord uitvoert. Aldus:

slaapdronken (Slaap dronken!)

schreeuwlelijk (Schreeuw lelijk!)

werkdruk (Werk druk!)

Het spannendst is het natuurlijk als een speelspelwoord zowel categorie 1 als 2 is. Schreeuwlelijk is een goed voorbeeld daarvan.

Zo, wie biedt? Doen jullie mee? Ik ben vooral benieuwd hoeveel speelspelwoorden zoals schreeuwlelijk jullie kunnen bedenken. Succes!