De man welke ik zag: hypercorrectie?

Mensen zijn snel onzeker, bewust of onbewust. Dus willen ze laten zien dat ze slim zijn, en een hoge sociale positie hebben. Hoe doe je dat? Bijvoorbeeld door te praten als mensen uit een hogere klasse, die vaak hoger opgeleid zijn en dus de schoolnorm volgen. Dat gaat niet altijd goed: wat vaak gebeurt is dat men de hogere klasse voorbijschiet en een bepaalde regel toepast waar dat niet hoeft. Hypercorrectie noemen we dat: oudbollig zeggen in plaats van oubollig, omdat houwen van ook zo slordig klinkt.
Ik kom de laatste tijd een interessant voorbeeld hiervan tegen: 'De man welke ik zag'. Op zich niet fout, maar voor internet wel ongebruikelijk. En natuurlijk: boeiend!

Wat is er aan de hand? Het volgende. Men kunne (hmm...) in het Nederlands een aantal betrekkelijke voornaamwoorden gebruiken: vooral die/dat, maar we hebben ook de mogelijkheid om welke te gebruiken. Dat gebruik is echter beperkt. We lezen in de ANS: welke moet altijd een de-antecedent hebben (zie voorbeeld 1), en het is een uiting van formeel taalgebruik (zie voorbeeld 2). Daarbuiten, zo denkt men in de Prisma Stijlgids, is het een vorm van gewichtigdoenerij. Dat klinkt alsof het een bewuste stijlkeuze is, maar ik denk dat er iets anders aan de hand is: hypercorrectie.  
(1) De klok welke ik u wil aanbieden, is honderd jaar oud
(2) Personen tegen welke een proces is aangespannen, zijn uitgesloten van deelneming

Hypercorrectie als fenomeen werd opgemerkt door William Labov, de man die ongeveer in z'n eentje de sociolinguistiek bedacht met een behoorlijk grappig experiment in New Yorkse warenhuizen. Labov kwam erachter dat mensen uit de Lower Middle Class heel erg compenseren met de uitspraak van hun 'r': ze willen net zo klinken als de hogere klasse, maar gaan overdrijven. Hun 'r' wordt nog veel extremer dan die van de hogere klasse. Ik vermoed dat er met welke iets vergelijkbaars aan de hand is.

Om te achterhalen of dit inderdaad hypercorrectie is, wil ik weten waarom mensen welke zouden gebruiken (in plaats van het neutralere die/dat). Er zijn in ieder geval drie verklaringen te vinden: Internet, Meisje-Die-Onzekerheid, en Engels. 

Het internet is een onduidelijke plaats qua formaliteit en register: is het meer informeel, omdat teksten vaak snel worden geschreven? Of is het juist formeel, omdat het geen spreektaal maar schrijftaal is, waar je nu eenmaal beter moet opletten of je de regels wel volgt? Dit is zowel de kracht als de zwakte, én de noviteit van het internet: het zit tussen gesproken en geschreven taal in. Veel mensen zijn zich hier in meer of mindere mate van bewust: over het algemeen is het taalgebruik informeler dan bijvoorbeeld een zakelijke brief. Maar misschien, als men weet dat internet-taal vaak informeel is, probeert men bij een wat zakelijker tekstje juist overdreven formele taal te employeren. Met welke tot gevolg. Als dit inderdaad iemands reden is om welke te gebruiken, is het inderdaad een gevalletje hypercorrectie.

Het zou ook kunnen gaan om een fenomeen dat ik Meisje-Die-Onzekerheid wil noemen. Dat is een gevoelige kwestie: veel mensen denken dat de toename van meisje-die een brokje pure taalverloedering is. Het zou door Nieuwe Nederlanders komen en meer van zulks. Of dat waar is (ik denk van niet, lees hier meer) laten we even in het midden. Wat in ieder geval waar is, is dat mensen zich bewust zijn van het feit dat er weleens een meisje-die tussendoor kan glippen. Hoe vermijde men dat? Makkelijk: kies gewoon welke! Sowieso goed. Maar zo makkelijk ligt het natuurlijk niet - die/dat-problemen ontstaan bij het-woorden, en welke “mag” alleen bij de-woorden. Waardoor je gevallen als voorbeeld 3 krijgt. 

(3) kruiden die ondersteuning bieden aan het gehele gestel van het paard       welke meer belast wordt door bv arbeid

Tenslotte zou het ook allemaal door onze favoriete zondebok, het Engels, kunnen komen. In het Engels gebruikt men namelijk twee vergelijkbare woorden, that en who(m)/which. Het kan natuurlijk, zullen Anglofoben zeggen, dat we dat gebruik willen kopiëren, omdat we sowieso alles van het Engels willen overnemen. Ook dit is m.i. niet waar. Engels heeft namelijk ook gewoon that als verwijzend woord, en ook in het Engels is de andere vorm maar beperkt mogelijk. Bovendien is het gebruik fluide: Brits en Amerikaans hebben andere regels, en de legio's zoekresultaten tonen aan hoeveel onzekerheid er bij de gebruikers bestaat over which en who(m).
Het lijkt me onwaarschijnlijk dat een beperkt gebruik wordt overgenomen: eigenlijk alleen de w is hetzelfde (dat komt doordat welke en which dezelfde voorouder hebben, iets als hwelc). Daarbij komt dat als we Engelse taal overnemen, we dat voornamelijk uit gesproken taal doen, en which is meer een geschreven dan een gesproken woord. 

Huiswerkopdracht: leg je oor te luister en probeer voorbeelden te vinden van welke. Wat zou de reden kunnen zijn geweest dat het door die persoon, op dat moment gebruikt werd? Ik ben benieuwd naar je bevindingen!