Ode aan Lingo

Ik durf de stelling aan dat letterlijk iedereen in Nederland wel eens Lingo heeft gezien. Sommigen onder jullie hebben misschien zelfs wel eens meegedaan. François Boulanger (volgens sommigen heet hij gewoon Frans Bakker maar moest de Franse naam wat jeu aan het jeu geven), Nance, Lucille Werner met JP… Er zijn natuurlijk veel uiterlijkheden die Lingo aantrekkelijk maken, maar als taalspel is het ook niet te versmaden. Voor de liefhebster: een filmpje, tips voor niks en een Lingo-gerelateerde puzzel!

Het filmpje

In mijn tijd, toen er nog niks geen bingo en loterij bij Lingo hoorde, had je alleen maar 5-letterwoordenlingo! De Vliegende Panters laten horen hoe het ook kan.

Slim spelen: tips voor niks

Je kunt je taalkundige kennis handig inzetten als je bij Lingo komt. Iets wat in het spel bijvoorbeeld heel relevant is, is syllabestructuur. Eerst even wat terminologie om je intellectuele imago te boosten. Een lettergreep kun je in drie stukjes verdelen: de onset (=de klanken vóór de klinker(s)), de nucleus (=de klinker(s)) en het coda (=de klanken ná de klinker(s)). De onset en het coda kunnen leeg zijn, maar een nucleus is er altijd. Neem het woord ‘na-apen’. Dit bestaat uit 3 lettergrepen:

na    >  onset ‘n’     nucleus ‘a’   coda leeg

a     >  onset leeg   nucleus ‘a’   coda leeg

pen  >  onset ‘p’      nucleus ‘e’  coda ‘n’

Talen verschillen in wat er allemaal in onset- en codapositie kan staan. In het Nederlands kunnen we in een onset clusters hebben van wel 3 consonanten: ‘strik’ bijvoorbeeld. Dat is vrij zeldzaam. Er zijn talen waar je maar 1 consonant in de onset mag en 0 in de coda, bijvoorbeeld het Hawaiaans (denk aan Honolulu).

Terug naar jou, Lucille! Dankje JP. Laten we weer uitgaan van 5-letterwoordenlingo. Als je als eerste letter een klinker ‘a’ of ‘o’ krijgt, is dat de nucleus van de eerste lettergreep. Het is waarschijnlijk dat je dan met een drielettergrepig woord te maken hebt, zoiets als ‘averij’ of ‘okapi’, of met een tweelettergrepig woord met een dubbele klinker in de tweede lettergreep ('ovaal', 'agaat'). Bij een eerste letter ‘u’, ‘i’ of ‘e’ zou het nog met een dubbele klinker kunnen beginnen (‘eicel’, ‘uiten’, ‘ieder’) – ook dan zijn de mogelijkheden redelijk beperkt.

Als je een medeklinker krijgt als eerste letter, zijn er twee mogelijkheden. Optie 1: het is een klank die niet met een opeenvolgende medeklinker in een onset kan. Bijvoorbeeld de ‘n’, daar kan geen andere medeklinker achter. Dan heb je ofwel met een tweelettergrepig woord te maken, waarschijnlijk met de structuur CVCVC (‘nagel’, ‘nemen’), ofwel met een eenlettergrepig woord met de structuur CVCCC (nerts, nicht). De eerste optie is frequenter, begin daar dus mee.

Optie 2: achter de medeklinker kan wél een andere medeklinker. Dat is de lastigste optie, want dan zijn er nog best veel mogelijkheden qua syllabestructuur. Je kunt per letter bepalen wat de frequentste zijn.

Nu kun je voor iedere beginletter een mogelijk 5-letterwoord bedenken met alle bovenstaande structuuropties. Daarbij kun je nog rekening houden met frequenties van letters: beter probeer je eerst of de S in het woord zit, dan of de J erin zit. Op die manier zou je statistisch gezien het slimst spelen.

Maar ja, waarschijnlijk heeft het brein achter Lingo hier ook over nagedacht, en kiest die onwaarschijnlijke opgaven. Je zult dus alsnog flexibel moeten zijn en ter plekke van je structuralisme af kunnen stappen. Tsja, Milfje kan je een hoop leren, maar als we wisten hoe je Lingo moet winnen dan zaten we hier niet. Gelukkig heb je bij Lingo ook nog een beetje geluk nodig…

De opgave

Lingo heeft 3 verschillende geluiden, d.w.z. toonhoogtes, voor goed, goed-maar-op-de-verkeerde-plek, en fout. Ik heb geen absoluut gehoor (volgens mensen die het denken te weten bestaat dat trouwens niet, maar dat geheel ter zake), dus laten we zeggen dat die toonhoogtes zich relatief als volgt verhouden:

goed                     – hoog (H)

verkeerde plek        – medium (M)

fout                      – laag (L)

Theoretisch gezien is het mogelijk om woorden zo te maken dat er een voorbedachte volgorde van tonen komt. En als dat kan, dan kun je dus een liedje maken! Maar dat kan alleen, en nu komt het, als je een bepaalde Oplossing – Antwoord combinatie hebt.

Een voorbeeld in klassiek 5-letterwoordenlingo. Stel dat (1) de goede oplossing is. Als je de poging in (2) doet, levert dat de klanksequens in (3) op.

(1) w-a-t-e-r
(2) w-o-e-r-d
(3) H-L-M-M-L

Wel een leuk motiefje, maar een liedje, nou nee. Laten we het nu met een bestaand liedje proberen. Welk drietonig liedje hebben we allemaal geleerd op blokfluit/mondharp/keyboard/elektrische viool? Inderdaad, Mieke heeft een lammetje.

Hier komt Miekes sequens. Om de frases allemaal even lang te maken, heb ik de eindnoot van de 2^e en de 4^e regel verdubbeld (die wordt dan iets langer):
    
          H-M-L-M-H-H-H

          M-M-M-H-H-H+H

          H-M-L-M-H-H-H

          L-M-M-H-M-L+L

Wie o wie maakt hier goede 7-letterwoordlingo-opgave-antwoordcombinaties bij? Een interessant bijkomend probleem is dat de eerste letter altijd gegeven is, dus dat we eigenlijk op H moeten beginnen. Maar dat hoeft niet…

Wie het lukt, wint een interview door schrijversduo Milfje Meulskens. Wie zich vervolgens aanmeldt voor Lingo en het live bij Lucille uitvoert, wint een welgemeende ode van Milfje aan jou.