Een zin in een zin in een zin in een zin...

Vorige week beloofde ik jullie om iets te vertellen over recursie. Dat is een loeiheet hangijzer in de onvolprezen taalkunde, en wel omdat de Intelligent Creator van de taalkunde Noam Chomsky op enig moment beweerd heeft dat

recursie het cruciale verschil maakt tussen menselijke taal en dierlijke communicatie. Hoe zit dat?

Recursie is de talige variant van het droste-effect, tegenwoordig ook bekend van de Xzibit-meme. Het idee van recursie is dat je een eenheid hebt dat zelf weer deel uitmaakt van een grotere eenheid van dezelfde soort. Bijvoorbeeld: een vrouw met een droste-blik staat afgebeeld op een droste-blik, waarop een vrouw met een droste-blik staat. Enzovoorts. Een talig voorbeeld dan: neem de zin ‘u glimlacht’. Deze zin kun je inbedden in een andere zin, bijv.: ‘Ik zie dat u glimlacht’. Die zin kun je ook weer inbedden: ‘Ik denk dat ik zie dat u glimlacht’. Enzovoorts.

Terug naar Chomsky. Een van zijn bekendste en meest omstreden ideeën is dat alle talen van de wereld onderliggend dezelfde regels hebben. Chinees, Swahili en Nederlands lijken op het eerste gezicht misschien heel verschillend, maar onder die variatie zit volgens Chomsky een universeel patroon. Uiteraard zouden we heel graag willen weten wat dat patroon inhoudt, m.a.w. wat er universeel is aan alle talen van de wereld. Chomsky heeft samen met Marc Hauser en Tecumseh Fitch in een artikel uit 2002 beweerd dat dit recursie is.

Dat is nogal een claim. Er hangt onder andere mee samen dat:

1. recursie in alle talen van de wereld voorkomt (dus een taal zonder recursie bestaat niet of is geen echte taal);

2. recursie datgene is wat menselijke taal van bijv. dierentaal onderscheidt, dus apen kunnen misschien wel op enige manier communiceren, maar dat telt niet als taal omdat het geen recursie heeft;

3. babies taal kunnen leren omdat ze het cognitief-linguïstisch vermogen tot recursie bezitten. Apenbabies zouden dit vermogen niet bezitten.

Nu is er een man, Daniel Everett – een oud-student van Chomsky. Hij ging in 1977 op weg om de taal van de Pirahã, een stam in het amazonegebied, te beschrijven. En je voelt de bui al hangen: Everett zegt dat de taal van de Pirahã, treffend het Pirahã genoemd, geen recursie heeft. Waar wij zeggen: ‘Ik zie dat u glimlacht’, daar zou een Pirahã’er zeggen: ‘Ik zie het. U glimlacht.’ Niet een zin in een zin, maar twee zinnen naast elkaar.

Chomsky liet dit niet op zich zitten. Hij stelt: ook Pirahã’ers leggen bij zulke zinnen het verband dat het woord ‘het’ dat ‘glimlachen’ betreft. Ze zijn dus wel degelijk in staat tot het begrijpen van recursie – ze hebben dit cognitief vermogen. Je ziet het alleen niet in de zinnen; het is niet expliciet aanwezig in de syntaxis van die taal.

En hier, lieve intellectuele lezer, vindt u een wetenschapstheoretisch straagvuk van formaat. Want hoe bewijs je dat iets er is, wanneer je het niet kunt waarnemen? Als u ruzie zoekt met een taalkundige, moet u het woord recursie maar eens laten vallen. Kun je lachen.