Wat voor taal is dat nou weer?!

Afgelopen week kwam er fijn nieuws uit Melbourne: Lars Yenken, een taalwetenschapper en computerprogrammeur, heeft een spelletje gemaakt waar je op basis van een geluidsfragmentje moet raden wat voor taal er wordt gesproken: the Great Language Game. HEUL leuk, lekker competitief (mijn record is tot dusverre 750), maar vooral ook nog eens knap interessant. Want de vraag is: als je de taal niet kent, hoe gok je dan?

Dit spel deed me enorm denken aan het verhaal The Murders in the Rue Morgue van Edgar Allen Poe. Men leze het verhaal bijvoorbeeld hier. Waar het om gaat is dat verschillende getuigen een van de verdachten een taal horen spreken, die ze menen te herkennen. Zo worden Duits, Russisch en Frans genoemd. Maar alle getuigen zeggen deze talen te herkennen, hoewel ze die niet spreken. Iets soortgelijks gebeurt er bij dit spel voor mijn gevoel.

Want hoe werkt dat spel? Hoe raad je welke taal het is? Ik merk dat bij mij het volgende proces plaatsvindt. Eerst zijn er natuurlijk de talen die ik herken. Soms omdat ik ze spreek (Nederlands, Duits, Frans), soms omdat ik langdurig aan ze ben blootgesteld (Italiaans, Arabisch). Ook Grieks meen ik te herkennen, op basis van bepaalde uitgangen. Dan wordt het al boeiender: ik maak ook geen fouten met Portugees en Russisch, omdat ik bepaalde klanken meen te horen die ik sterk met die taal associeer. In het Russisch denk ik bijvoorbeeld de ж te herkennen, (spreek uit zj), in het Portugees is er een vergelijkbare klank die heel herkenbaar is, bijvoorbeeld in de naam Joao.

Dat laatste vind ik al boeiend: is een zo'n klank voldoende om een taal te herkennen? Doe ik dus aan linguistisch stereotyperen? Maar dán wordt het pas ECHT interessant. Want als ik moet kiezen dus Amhari en Urdu, op basis waarvan beoordeel ik dan? Op basis van een onderbuikgevoel, maar waar is dat op gebaseerd? Ik ken vaak de namen wel van de talen, en weet waar ze om en nabij gesproken worden. Maar hier ga ik enorm generaliseren merk ik. Op het gevaar af rascistisch over te komen, merk ik dat ik bijvoorbeeld als ik veel donkere klanken hoor (zoals de donkere l die je hoort aan het einde van het woord lul, in tegenstelling tot de heldere l aan het begin), dan gok ik op een Afrikaanse taal, en als het klinkt zoals Apu van de Simpsons, dan gok ik op een Indiase taal. Maar U, o lezer, zal niet allemaal dat stukje extra bagage hebben: hoe kiest u?

Ik vind dit erg interessant: waar komen dit soort stereotypen vandaan, en vooral: werken ze? Er wordt hier wel onderzoek naar gedaan, in de perceptuele dialectologie, een sub-veld van de taalkunde dat onderzoek doet naar de perceptie van taalvariatie door leken. Heel erg boeiend: zo neemt ongeveer iedereen veel meer taalkundige verschillen waar in de eigen omgeving (heel logisch), en bestaat het concept “mooi/lelijk” eigenlijk alleen in de moedertaal.

Naar dat laatste is leuk onderzoek gedaan. Als je aan bijvoorbeeld een Nederlander acht verschillende Nederlandse accenten of dialecten laat horen, en je vraagt aan de proefpersoon wat diegene mooi of lelijk vindt, of wat diegene denkt over de sprekers, dan krijg je vaak de reactie dat sprekers van het Standaardnederlands slimmer worden gevonden, terwijl dialectsprekers vaak dommer doch gezelliger worden gevonden. Daarbij vinden sommige mensen hun eigen dialect juist heel prettig, of juist niet - lekker neerkijken op je eigen taal. Maar als je dezelfde varianten aan een Fransman laat horen, dan zal die vrij willekeurige antwoorden geven. Het gaat bij mooi en lelijk namelijk nooit om een inherente kwaliteit van een taal: het gaat om een sociale dimensie. Of gewoon om smaak. Maar zelfs smaak heeft vaak een reden.

Wat betreft het spel: ik hoop dat het wordt uitgebreid, en dat de meningen verzameld worden. Voor nu: doe het spel, en ga dus zelf eens na waarom je bepaalde keuzes maakt. En laat het ons weten!