Trema's, wat moet je ermee

Via de facebook van Onze Taal vernam ik dat er spellingscursussen aankomen - misschien in het kader van goed aan het nieuwe schooljaar beginnen. Natuurlijk is het prettig als je als journalist, schrijver of sollicitatiebriefschrijver goed beslagen ten ijs komt, maar verder is Milfje qua spelling nogal liberaal: zolang je geen absolute volslagen abjecte onzin uitslaat, zal het me een bloedworst zijn of je panneNkoek of pannekoek schrijft. In het kader daarvan viel één bepaald fenomeen ook op in de voorbeeldopgave van OnzeTaal: de trema.

Het voorbeeld gaf het woord “zo-even”. Dat is de “juiste” manier van spellen: het in het voorbeeld gespelde “zoëven” is niet correct. De trema (of het verbindingsstreepje) wordt hier ingezet omdat er sprake is van wat de Taaladviesdienst zo fraai klinkerbotsing noemt: twee opeenvolgende klinkers hebben een gezamelijke uitspraak (in dit geval de oe van boek), maar dat is niet de uitspraak die we hier willen. Zinnig dus wat mij betreft, om daar verschil tussen te maken. Maar natuurlijk is dat niet het hele verhaal. Er zijn namelijk verschillende gevallen, en dus ook regels en uitzonderingen. Op het Taalunieversum is een heel technisch hoofdstuk te vinden over alle regels, waarvoor zie hier.

De regels zijn ongeveer als volgt: in niet-samengestelde woorden wordt de trema ingezet om eerdergenoemde klinkerbotsing te voorkomen. Bijvoorbeeld in woorden zoals geëerd of Israël. Samengestelde woorden  krijgen een verbindingstreepje: zee-egel, na-apen. Samengesteld betekent dat beide onderdelen op zichzelf ook een zelfstandig woord kunnen zijn - ook weer een behoorlijk interessant onderscheid, omdat het ten eerste behoorlijk technisch taalkundig is en ten tweede omdat er grensgevallen zijn. Maar dat even daargelaten - waar het me meer om gaat is de eventuele overbodigheid van de trema.

Er zijn namelijk legio's woorden die het mijns inziens zonder trema zouden kunnen doen. Woorden zoals concierge, of poezie. Niemand die dat fout gaat uitspreken: we kennen de woorden al en er is geen conflict met een ander ook bestaand woord. Daar komt nog eens bij dat heel erg veel woorden die een trema behoeven leenwoorden zijn. Wil je dat de Nederlandse taal en spelling behouden blijft? Nou, knal dan die rare trema eruit, en pas de woorden aan het Nederlands aan. Met mate hoor: ik zou bijvoorbeeld powezie wel weer een beetje veel van het goede vinden, maar alleen op esthetische gronden: de spelling staat wel dichter bij de uitspraak, en dat heeft grote voordelen. Maar bijvoorbeeld Israel, dat kan best zonder trema

Milfje gebruikt al een tijdje nauwelijks trema's (10 punten als het je was opgevallen). Dat is deels idealistisch, deels geforceerd koketteren, en deels puur pragmatisme. Het kost namelijk moeite om een trema te vinden op toetsenborden: je moet eigenlijk altijd een extra handeling uitvoeren, bijvoorbeeld Alt-147, of shift-e, of Alt-U als je een Mac hebt. Terwijl het tussenstreepje gewoon heur eigen toets heeft. Dat klinkt als een kleine besparing, maar als je zoveel typt als wij tegenwoordig doen (met wij bedoel ik de Mensheid), dan gaan die kleine dingen uitmaken.

Ik vroeg me op basis hiervan af, of mensen dan op Twitter veel trema's weg zouden laten. Op Twitter geldt natuurlijk minder=minder=sneller=beter. Als voorbeeld nam ik twee woorden die ik eigenlijk altijd zonder trema schrijf: geinstalleerd en financiele. Tot mijn milde verbazing worden beide woorden eigenlijk altijd met trema geschreven. Beide woorden komen sporadisch voor zonder trema, maar minder dan verwacht. Een verklaring ligt voor de hand: het zijn nou niet woorden die door een gemiddelde Twitteraar worden gebruikt. Om die reden zal de trema misschien ook wel tot in de lengte der dagen blijven bestaan: in informeel taalgebruik, dat meer aan verandering onderhevig is, komt de trema sowieso weinig voor. Een andere verklaring kan zijn dat het op Twitter om minder tekens gaat, en niet zozeer om sneller typen.

Enfin, ik voer dus een voorhoedegevecht: ik schrijf lekker financiele als ik daar zin in heb. En als mensen zin hebben om zoëven te spellen, dan hoor je me er niet over. Milfje bepleit: spel zoals je gebekt bent, een beetje naar eigen inzicht. Het volgen van de regels hebben zin wanneer je afgerekend wordt op je kennis ervan, maar buiten zulke contexten doe ik in ieder geval niet aan trema's. Probeer het eens: misschien hou jij niet van die vermaledijde tussen-N. Wat gebeurt er wanneer je het niet doet? Worden mensen boos? Is dat terecht? Ik vind in ieder geval alles best, en meneer van Ouwenaar zet alle dingen recht.