Waar komen de woorden vandaan?

Een van de nieuwe woorden in de Van Dale is 'swag', oftewel ultieme coolheid. Een uit het Engels afkomstig woord in een Nederlands woordenboek - daar kun je van vinden wat je wil. Wat Milfje vooral interesseert, is de herkomst van swag. Origineel schijnt het namelijk Secretly We Are Gay te betekenen, een term die door homo’s in de jaren ’60 werd gebruikt omdat ze niet openlijk hun seksuele voorkeur konden uitdragen. Maar er is een behoorlijk groot probleem met die definitie: er is geen bewijs voor. Hoe komt men daar dan op? Hoe weten we waar woorden vandaan komen?

De studie die zich bezighoudt met de herkomst van woorden is de etymologie. Bekende namen hierin binnen Nederland zijn vooral Nicoline van der Sijs (bekend van het Etymologisch Woordenboek en etymologiebank.nl) en Ewoud Sanders (bekend van allerlei boeken over allerlei soorten woorden, zoals geoniemen en eponiemen). Het is een spannend veld, want vaak zijn de betekenissen van woorden in hevelen genuld. Meestal echter kunnen we gewoon terugvinden dat sinaasappels van china’s appels komt, en dat kelder teruggaat op het Latijnse cellarium.

Maar vaak weten we niet waar een woord vandaan komt. Een van de beroemdste voorbeelden daarvan in het Nederlands is fiets. Ondanks veel onderzoek en nog meer theorieen bleef de herkomst onduidelijk, totdat nieuw onderzoek begin 2012 de herkomst in het Duitse Wuppertal legde, en de afkomst van fiets op vize-Pferd, een nep-paard. Hoera, opgelost, dachten velen, maar lang niet iedereen was het daarmee eens. Toonaangevend taalkundige Jan Stroop bijvoorbeeld maakte gehakt van de theorie in Neder-L, en in een van de reacties kwam Leendert Brouwer van de Nederlandse Familienamenbank met een andere theorie, namelijk dat de naam afkomstig was van Apeldoornse familie. Het zou dan dus een eponiem zijn. Ik ga me in dit wespennest niet steken, maar geef alleen de volgende tentatieve conclusie: men lijkt er nog niet eenduidig uit te zijn, dus verder onderzoek is nodig.

Wat in deze gevallen vaak fout gaat is dat mensen verhalen verspreiden die ze hebben gehoord: het broodje-aapsyndroom. Dat is ook het geval geweest met 'swag': er lijkt echt geen bewijs te zijn voor de latente-homo-theorie. Ook over dit soort volksinterpretaties worden boeken volgeschreven. Een uitstekend voorbeeld daarvan is Origins of ther Specious, van Patricia T. O’Connor. Dat boek (waarover een andere keer meer) bevat ook een hoofdstukje waarin  een aantal etymologische mythen worden ontkracht.

Jullie willen, o lezeressen, natuurlijk Croma bij de wijting. Komtie dan: een paar voorbeelden uit O’Connors boek. 

- Crapper, een Engels woord voor toilet, komt NIET van Thomas Crapper. En hij heeft ook niet het doorspoeltoilet uitgevonden.

Toch maar geen plaatje van een keizersnede.

- Caesar is waarschijnlijk niet per keizersnede geboren. Plinius de oudere (die echt geweldig hilarische boeken heeft geschreven) stelt ergens dat de eerste persoon die Caesar heette zo werd genoemd omdat hij a caeso matris utero was, oftewel uit z’n moeder’s buikje gesneden. Die naam is daarna genormaliseerd, maar net zo min als Sophie per se wijs is, is Caesar per keizersnee in de wereld gekomen. Wel grappig dat wij keizer wel van Caesar hebben afgeleid; de woorden zijn absoluut gerelateerd, maar de fenomenen niet. 
- En voor wat het waard is (Milfje, voor al uw zinloze weetjes): de caesar salad schijnt te zijn uitgevonden door de Mexicaan Caesar Cardini in 1924. Onbekend is hoe hij ter wereld geraakt is.

Het blijft lache, etymologie, vooral omdat je verhalen wel kan ontkrachten, maar er zullen altijd mensen zijn die zeggen “nee, maar dat is niet zo” (mijn favoriete argumentatie, sowieso). Bovendien: je weet het gewoon toch nooit zeker: ik bauw bijvoorbeeld gewoon O’Connor na, die Plinius citeert, die toch ook weer dat verhaal van horen zeggen had. Ik zeg dus niet dat dit waar is: het is een mogelijke waarheid, en hoe meer bewijs je vindt hoe toffer. Al wie meer wille weten die leze Ewoud Sanders, of verdiepe men in andere lectuur. Maar realiseer je dit: je denkt misschien dat je weet hoe iets zit, maar houd een open geest: de waarheid is glibberig en heeft vele gezichten. Wees een mens en geef ook je ongelijk eens toe. Dat is het leukste wat er is.

NB: gezien de vele reacties hieronder: als je de herkomst van een woord wil weten, zoek dan op hier. Als je daar het antwoord niet vindt, dan weet niemand het.