Onesie, rompertje, hansopje: liever meer woorden of meer betekenisverschil?

Milfje-Yang was vorig jaar in Australie en hoort graag nog nieuws van Down Under. Met veel plezier las zij dus bij Taalnieuws dat "onesie" een van de woorden van het jaar is in Australie. Macquarie woordenboek weet nog hoe een echte verkiezing eruit hoort te zien, met 15 (!) verschillende categorieën (zie hier). Alleen vertaalt Taalnieuws "onesie" als "een soort trainingspak", en dat vind ik gek. Ook was er aandacht (o.a. van Sylvia Witteman) voor de vraag of wij daar niet al een woord voor hebben.

Een Nederlands woord voor onesie, dat is toch gewoon hansopje? Inderdaad, dat wordt alleen door kinderen gedragen, maarrr dat werden onesies vroeger ook. Een onesie is (zo leert de OED) "An infant's one-piece close-fitting lightweight garment, usually having sleeves but leaving the legs uncovered and fastening with snap-fasteners at the crotch." Hier raken we aan een andere boeiende vraag: wat is het verschil tussen een rompertje en een hansopje? Gaarne uw doorslaggevend criterium in de comments.

Was de onesie vroeger net zo kinderlijk als het romsopje/hanpertje, tegenwoordig wordt het dus ook door volwassenen gedragen. Er zijn ook allerlei varianten bijgekomen: in trek zijn bijvoorbeeld de Pickachu, dinosaurussen, en noem het maar op. Het fenomeen kledingstuk-uit-een-stuk is dus danig veranderd in vorm en functie. Je kunt dan als taal verschillende dingen doen. Ofwel je geeft betekenisuitbreiding aan een bestaand woord (bijvoorbeeld rompertje), of je bedenkt een volkomen nieuw woord (bijvoorbeeld xique, gebruiken we die letters ook nog eens), of je neemt een woord over uit een andere taal (bijvoorbeeld, ojee, het Engels!). Alle strategieën hebben voor- en nadelen. Als je zegt: "Wat heeft die jongen een leuk rompertje aan", dan heeft dat associaties met een baby en dat vindt de desbetreffende jongen misschien niet leuk. Als je zegt dat ie een xique aanheeft, word je simpelweg niet begrepen. Maar als je zegt "Wat heeft die jongen een leuke onesie aan" dan krijg je weer rabiate taalpuristen over je heen.

Je kunt het hele debat breder trekken: wat wil je eigenlijk in je taal? Veel verschillende woorden die allemaal iets anders betekenen, of minder woorden die veel betekenissen hebben? Ook hier zijn weer voor- en nadelen: als je heel veel verschillende woorden hebt dan moet je simpelweg meer woorden in je hoofd stoppen, dus dat is moeilijker te onthouden. Maar als je veel polysemie hebt (veelbetekenisheid), dan zouden misverstanden eerder op de loer kunnen liggen. Bovendien moet je alsnog al die concepten opslaan - je moet het verschil kennen tussen een kinderonesie en een volwassen onesie (volonesie!), al gebruik je er hetzelfde woord voor. De theoretici en neurolinguisten zijn er niet over uit of dat nou zo veel geheugenbesparing oplevert. 

Dit probleem raakt aan een discussie die wel eens over creooltalen en samenstellingen is gevoerd. Een samenstelling is een combinatie van twee woorden die (meestal) apart ook een woord zijn. Zo'n samenstelling noem je transparant als de betekenis een combi is van de betekenissen van de afzonderlijke woorden, bijvoorbeeld bij lippenstift. Maar dat is niet altijd zo, bijvoorbeeld 'vleesboom' is helemaal geen boom met of van vlees. Zulke samenstellingen noem je non-transparant of ondoorzichtig.

Een linguïst genaamd McWhorter heeft wel eens beweerd dat creooltalen relatief meer doorzichtige samenstellingen hebben. Het idee is dat zo'n ondoorzichtige samenstelling even tijd nodig heeft om te ontwikkelen, en creooltalen zijn zo jong dat ze die tijd nog niet gehad hebben. O.a. Claire Lefebvre heeft echter laten zien dat een jonge taal als Haitian Creole wel degelijk ondoorzichtige samenstellingen heeft, misschien wel net zo veel als oudere talen. Een voorbeeld uit Papiamentu, van Michel DeGraff: kuchú betekent 'mes', maar kuchú-kuchú betekent 'sterk oneens'. 

Terug naar De Kwestie. Minder woorden lijkt ideaal, want je hebt minder te onthouden. Anderzijds lijkt het ideaal als ieder woord 1 betekenis heeft, die ook in samenstellingen herkenbaar is. Creooltalen worden wel eens als makkelijk en ideaal gezien, maar zoals Lefebvre laat zien, worstelen ook zij met het vinden van een balans tussen die twee idealen. Talen maken dus geen keuze voor 1 van beide principes - woorden veranderen, en wat werkt, dat blijft. Als gebruiker kun je aan een van de principes de voorkeur geven, maar of je daarin succesvol bent, is zeer de vraag.