Nomen est omen (jeweetwel), oftewel, de titel van dit stukje geeft goed weer
waar het over gaat. Ik zeg altijd sello, maar
je hebt weleens van die mensen die dan zeggen: “nee, je moet
tsjello zeggen”. Nu is Milfje sowieso niet zo'n enorme fan
van mensen die zeggen “nee je moet dit zeggen”, maar soms is er wel reden toe: sommige woorden kennen nou eenmaal één bepaalde
uitspraak, die algemeen aanvaard is.
Cello is daar geen
voorbeeld van. Volgens hoogleraar J.A. van der Horst (een icoon in de
Neerlandistiek, onder andere bekend van Het
einde van de standaardtaal)
zijn er drie uitspraken gangbaar: sello,
tjello, en tsjello.
Hij noemt
verschillende bronnen, die verschillende uitspraken als juist
aangeven. Paardekoper, ook al zo'n icoon, noemt in zijn
ABN-uitspraakgids
alleen sello. Ik hoor vrijwel altijd sello, maar
ook de andere opties heb ik wel eens gehoord.
Maakt
het iets uit, hoe je dit woord uitspreekt? Dat lijkt ons niet - er is tenslotte geen enkel misverstand met een andere betekenis. De enige reden dat
je een woord dus op een bepaalde manier uitspreekt is omdat je meent
dat alleen die uitspraak goed is, omdat je het zo geleerd hebt. Dat wordt
interessant: waarom zeggen sommige mensen dan sello en
anderen tsjello? Is
dat om aan te geven dat men zich bewust is van het feit dat het woord
uit het Italiaans komt, en dat men dus een hoge opleiding genoten
heeft?
Het is in ieder geval goed om je te realiseren dat er geen consensus is: zeggen “Nee je moet tsjello zeggen” als iemand sello zegt is onzin: er is geen linguïstisch argument om het een beter te vinden dan het ander. Maak je dus maar niet sappel - variatie is prima en zelfs leuk.
Het
zou interessant zijn om eens te zien welke bevolkingsgroepen er sello
zeggen, en wie tjello/tsjello
zegt. Milfje gaat zeker
onderzoek doen (we kondigen het vast even aan) op de Cello Biënnale
in oktober. In een nu al klassiek experiment gaan we een aantal
zinnetjes schrijven en die door iedereen laten voorlezen. Kijken wat
er gebeurt! Op die manier kunnen we heerlijk veldwerk doen en het
gebruik van mensen in kaart brengen. Wordt vervolgd!
En jij, lezer? Hoe spreek jij cello uit? En waarom? En vind je, ondanks ons betoog, dat het tóch uitmaakt hoe je het uitspreekt, en dat er een goede en een foute uitspraak is?
En jij, lezer? Hoe spreek jij cello uit? En waarom? En vind je, ondanks ons betoog, dat het tóch uitmaakt hoe je het uitspreekt, en dat er een goede en een foute uitspraak is?
Ik verkies zelf "tsjello" maar ik ben nu eenmaal Italiaans angehaucht; andere mensen mogen voor mij "sello" zeggen als ze daar gelukkig van worden, maar ik heb het omgekeerd meegemaakt dat mijn "tsjello" ongevraagd bestreden werd. Is het feit dat het woord (zoals zovele muzikale termen) uit het Italiaans afkomstig is niet toch een linguïstisch argument?
BeantwoordenVerwijderenEven terzijde: ik volg nog steeds jullie stukjes met veel plezier, maar de kaart van het snob-appeal wordt wel (te) vaak uitgespeeld, ook hier weer, al is het terloops: "en dat men dus een hoge opleiding genoten heeft". Alsof mensen niet gewoonweg uit taalplezier proberen de woorden "goed" uit te spreken. Niet elke taalgebruiker is zich bewust van de eigen deftigheid (ik gebruik die woorden nu eenmaal en ik spreek ze nu eenmaal zo uit), laat staan dat hij voortdurend erop uit is zich op de maatschappelijke ladder te plaatsen middels zijn taalgebruik.
Ha Danny,
VerwijderenJa, tsjello zeggen is in dat geval vooral een uiting van het principe dat je woorden altijd volgens de brontaal uit zou moeten spreken. Dat is linguïstisch in die zin dat het over taal gaat, daar heb je gelijk in. Ik bedoelde meer dat je niet kunt zeggen dat De Nederlandse Taal beter wordt van het een of het ander.
Wat betreft je terzijde: point taken. We zijn begonnen met een Stichtelijke Reden, nl. mensen die zich niet zo bewust zijn van het gegeven dat je je met taalgebruik op de maatschappelijke ladder plaatst, zich daarvan meer bewust te maken - en te laten zien welke rol dit speelt in discussies over taalverandering/-verloedering.
Maar geheid schieten we af en toe ons doel voorbij en beledigen we zonder dat te willen goedbedoelende taalgebruikers. We doen ons best de goede toon te treffen en leren veel, waarvoor dank :).
Ha Danny, dank voor je reactie! Natuurlijk, uit taalplezier kan ook, maar we denken dat dat veel minder voorkomt: de meeste mensen zijn daar denken wij niet zo mee bezig.
VerwijderenOf de Italiaanse afkomst een taalkundig argument is vind ik erg lastig. Wat je zegt klinkt logisch, maar ik moet er nog even over nadenken.
Wat betreft verbeterd worden: we geven alleen weer wat wij hebben ervaren, dus interessant dat jij de andere kant op wordt gecorrigeerd! Maar dat is natuurlijk net zo 'fout' als sello corrigeren.
Wat betreft de snob-kaart: er is wel degelijk veel bewijs dat mensen door hun taal zich maatschappelijk positioneren, hoewel dat vaak onderbewust gaat. Door hoe je praat conformeer je namelijk aan een bepaalde groep. Ook trouwens door niet-snobs: interessant onderzoek in Belfast liet zien dat fabrieksarbeiders expres geen standaardtaal praatten om zich af te zetten tegen de hogere klassen, en dus te conformeren aan hun eigen groep. Zie hier voor een korte inleiding op het onderzoek http://www.putlearningfirst.com/language/research/milroy.html
Haha Danny je krijgt aandacht van zowel Milfje-Ying als Yang, maar de antwoorden complementeren elkaar.
VerwijderenWat zeer gewaardeerd wordt (die dubbele aandacht). ;-)
Verwijderenwel Milfje,
Verwijderenik speelde cello vanaf kind, in Maastricht zeiden we "sello" of "violonsel" op z'n Waals (het conservatorium van Luik was vlakby)en herinner me hoe geschokt ik was toen de muziek leraar op school 't op z'n Italiaans uitsprak.
Nu in Amerika is het tjsello, maar dit raakt aan de moeilijkheid of ik niet-Amerikaanse namen in Amerika op zijn Amerikaans uit moet spreken. Ik kan bijv. "Van Goo" mijn keel niet uitkrijgen noch De'bussy, met het accent dus op de tweede lettergreep, maar ben me altijd zeer bewust dat 't 'n beetje bekakt en pretentious is. Dit is een helder geval van bewust maatschappelijk positioneren, maar nogmaals, Debussy is nog net tot daar aan toe, maar ik ga Van Gogh niet uitspreken op een manier die niemand in Nederland meer herkent.
Ik zeg zelf sello, en hoewel ik tsjello in principe even goed vind betrap ik me er soms op dat mijn eerste reactie als ik dat hoor is "stel je niet zo aan". (Die reactie onderdruk ik dan meteen, dat wel.)
BeantwoordenVerwijderenHerkenbaar, ook het onderdrukken! Waarom zouden we dat doen?
VerwijderenIk merk dat ik de laatste tijd veel let op de klanken die iemand uitstoot. En als ik dan de uitspraak tsjello hoor (wat ikzelf zou gebruiken), zijn er 2 mogelijkheden. Of het is een kenner of het is iemand die zich als kenner wil voordoen maar eigenlijk te dom is om voor de duvel te dansen. De uitspraak heeft voor mij dan iets van een invulling van je eigen bevooroordeeldheid.
BeantwoordenVerwijderenMuzikaal ben ik totaal niet, maar een violontsjello is redelijk makkelijk in schrijftaal uit te drukken om vervolgens uitgesproken te worden als een doodgewone violonsello.
Maar kort en goed, uitspraak lijkt me vaak een toevalligheidje. Dat nasale bij die nieuwslezeres en dat nj aan het slot van infinitivi bij Emile Roemer hebben niks met hun opleiding te maken.
Danny Habets heeft al goed aangegeven waar de schoen voor mij in de blog wringt. Er is namelijk taalkundig zeker iets te zeggen voor de uitspraak tjello omdat dit de Italiaanse uitspraak is. En inderdaad wordt de suggestie gewekt dat dit met een hogere opleiding heeft te maken. En de schoen wringt dan bij mij, omdat als je van buiten naar de taal kijkt taalvariatie best interessant en verdedigbaar is voor een heel taalgebied, maar als individu maak je toch eigen keuzes en keur je bepaalde uitspraken af of goed. Op het niveau van een individuele taalgebruiker is er weinig taalvariatie; want niemand die sello en tjello door elkaar gebruikt.. En zo maken de twee milfjes desondanks ook een subjectieve keuze door niet voor tjello te kiezen. Ik kies ook voor sello omdat ik tjello te bekakt en snobbistisch vind. Het is denk ik een kwestie van sociale en culturele normering. Taalvariatie bestaat en daar heb ik geen moeite mee, maar uiteindelijk gaat het om je persoonlijke keuzes en is er wel degelijk sprake van goed of fout, wat dat betreft ben ik geen taalrelativist meer.
BeantwoordenVerwijderenHa DirkJan,
Verwijderenwe hebben het nog eens over dat Italiaans gehad, en daar komen we later nog op terug.
Maar wat betreft variatie: ik denk dat het heel goed kan dat mensen beide woorden door elkaar gebruiken. We passen namelijk constant onze taal aan de mensen om ons heen aan. Ook allemaal onderbewust.
Wat betreft 'kiezen' voor sello: dat doen wij echt niet bewust, en dat is een van de punten van ons betoog. Bijna niemand kiest bewust voor de uitspraak van een bepaald woord, dat groeit en heeft met je talige omgeving te maken. Het spijt me om het te zeggen, maar als individu kies je bar weinig, je wordt daarin echt heel erg beinvloed door mensen die voor jou (bewust of onderbewust) talig prestige hebben.
Verder snap ik dat je denkt dat wij tsjello afkeuren, dat is misschien ook iets te onduidelijk in het stukje. We keuren tsjello ABSOLUUT niet af, we keuren alleen het verbeteren af. Nu Danny inderdaad heeft verteld dat ook zijn tsjello-uitspraak wordt gecorrigeerd is dat hetzelfde: wij vinden dat verbeteren onnodig.
Je laatste zin snap ik niet helemaal: bedoel je dat er binnen jouw systeem van taalgebruik wel goed en fout is? Dus binnen jouw systeem is tjello fout? Daar ben ik het mee eens hoor, dat is interessant: iedereen heeft inderdaad een eigen systeem: een idiolect. Dat ontstaat onder invloed van onnoemelijk veel factoren, die nog nooit goed in kaart zijn gebracht omdat het ontzettend moeilijk is, zoniet onmogelijk...
Ik had met name gereageerd vanwege jullie rode draad dat bij taalgebruik 'iedereen gelijk heeft'. Daar ben ik het niet altijd mee eens, maar dat is een ander verhaal. Het voorbeeld van cello vind ik wel wat anders, want beide uitspraken zijn ingeburgerd en worden ook vermeld in de Van Dale. Ik waag te betwijfelen of mensen juist bij dit woord de twee uitspraken door elkaar gebruiken, maar het kan. Ik heb juist de keuze gemaakt tegen het elitaire karakter van tjello. En niet onbewust, maar bewust. Want bijvoorbeeld sinds ik jaren terug weet dat het in het Frans antrekoot is, zeg ik geen antreko meer voor een entrecote. En nog een, vroeger had ik het over lasagna (lasanja), tot ik erachter kwam dat ook de Italiaanse spelling in Nederland lasagne is en dus spreek ik nu van lasanje. Ik bedoel maar dat je juist ook kan bijleren en van taalgebruik en ideolect kan veranderen, of laat ik eerlijk zijn, verbeteren.
Verwijderen.
Prima, je moet natuurlijk vooral doen wat je wil! Maar waarom spreek je de woorden uit zoals ze in een andere taal worden uitgesproken? Waarom laat je de woorden zich niet aanpassen aan het Nederlands? Want het is een schier oneindig pad waar je je op begeeft: wat doe je bijvoorbeeld met Spaanse leenwoorden zoals fajitas of tortillas? Of knäckebrod, of kangaroo? Zou je alle leenwoorden willen uitspreken zoals ze in de originele taal worden uitgesproken? En zoniet, waarom dan sommige woorden wel en andere niet?
VerwijderenHet lijkt nu namelijk alsof je suggereert dat woorden uitspreken op de manier waarop dat in de originele taal gebeurt, een verbetering is van je taalgebruik. Is dat zo? En zoja, waarom vind je dat?
Ik hanteer geen vaste stelregel hoe je leenwoorden zou moeten uitspreken, het ging mij om het gegeven dat je in de loop van je leven zelf je uitspraak kan veranderen, zo niet verbeteren. En ik ben daar al niet consequent in omdat ik nooit tjello zal zeggen. En inderdaad ben ik nu meer geneigd om bepaalde woorden als knäckebröd of tortilla's op zijn Zweeds en Spaans uit te spreken. Net als lasagne. Misschien meer van de wereld gezien en meer interesse in de buitenlandse keuken gekregen. Persoonlijk vind ik dat een verbetering, maar wat andere mensen doen vind ik ook best. Ik zal nooit iemand corrigeren. Maar ik zit niet vastgebakken aan het ideolect zoals ik dat vroeger mee heb gekregen, dat was mijn punt. Ben ik nog wel benieuwd waarom jullie als taalliberalen toch sello blijven zeggen, want daar begon het mee.
VerwijderenDIe laatste zin, daar gaat het helemaal mis! Wij als liberalen zeggen "toch" sello? Dat impliceert dat jij vindt dat wij tsjello zouden (moeten) zeggen! Zeggen taalliberalen (wat dat ook moge wezen) niet sello?
VerwijderenHet gaat me erom dat jullie geen echte reden geven waarom jullir voor sello kiezen en niet voor tjello. De laatste reactie had ik nog niet gelezen, maar mensen zeggen dus sello omdat dat zo is aangeleerd. Dat vind ik een zwak argument wanneer je weet dat er ook mensen zijn die tjello zeggen en daar wel een goede reden voor hebben. Dan vind ik dat er sprake is van een keuze.
VerwijderenTen eerste, wij kiezen NIET voor selllo. We kiezen namelijk niet. Wij hebben dat zo geleerd, en daarom doen we dat. Niks bewusts aan, niks met kiezen te maken.
VerwijderenOpvoeding lijkt me overigens een uitstekende reden om sello te zeggen. Nogmaals, en ik heb het idee dat ik dat eerder heb gezegd: bewuste beslissingen nemen over taal is buitengewoon zeldzaam. Ik ga nogmaals proberen een vraag te stellen: waarom is het nodig om bewust keuzes te maken voor het een of het ander?
Een andere reden voor sello is dat de c aan het begin van woorden in het Standaardnederlands altijd als s of k wordt uitgesproken. Maar nogmaals: men is zich daar niet van bewust.
Je gaat bovendien nu uit van de assumptie dat iedereen die tjello zegt, dat doet om de link met Italiaans te benadrukken. Maar hoe weet je dat? Volgens mij zeggen heel veel mensen tjello omdat hun ouders of celloleraar dat zegt. OK, die zeggen dat mensen om wat voor reden dan ook, maar kinderen leren dat niet bewust aan.
Het gaat mij niet zozeer om sello versus tjello, maar algemener dat je -ik- als taalgebruiker niet zonder waardeoordelen kan. Voor mij heeft niet iedereen gelijk. En het gaat me er niet om of je sello of tjello hebt aangeleerd, maar hoe je er op reageert als je van de andere uitspraak hoort, vaak later in je leven. Blijf je dan bij je aangeleerde uitspraak of stap je over en waarom dan wel of niet? Want doordat je dus die alternatieve kennis hebt maak je denk ik een bewuste keuze. Zo zal ik nooit tjello zeggen omdat ik dat kakkineus vind. Dat is een waardeoordeel, ik vind sello beter dan tjello. En wie volhardt met tjello verdedigt dat mogelijk door de Italiaanse uitspraak. Dan vindt hij dat de selllo-sprekers ongelijk hebben, ook al is er inderdaad een argument om woorden met ce in het Nederlands met een s uit te spreken. Op meta-niveau kunnen sello en tjello prima naast elkaar bestaan, maar als individuele gebruiker verdedig ik mijn eigen uitspraak en keur ik de andere af.
VerwijderenEn wat betreft Italiaans en linguistisch: het feit dat mensen het woord uitspreken als tsjello/tjello omdat het uit het Italiaans komt heeft wel met taal te maken, maar er is geen taalkundige reden om dat te doen, meer een soort historische. Er is dus met andere woorden geen taalkundige reden waarom het een beter/mooier/correcter is dan het ander. Dat is met alle woorden in alle talen zo. Er is geen inherente schoonheid in woorden, net zomin als dat er is in kunst of natuur. Sorry, dat klinkt heel megalomaan, maar het gaat erom dat ideeën over wat goed/mooi is altijd vanuit mensen komen.
BeantwoordenVerwijderenZijn er puur taalkundige redenen voor iets? Ja, ik denk het wel. Woorden zoals woord spreken wij uit met een woordfinale -t, omdat dat makkelijker is dan een -d. Dat is iets wat losstaat van menselijke norm. Ik weet echter niet of dit voor alle talen geldt.
Wat Irina zegt. En verder: wat dachten jullie van de mogelijke meervouden (selli/sello's/tjelli/tjello's/tsjelli/tsjello's)?
BeantwoordenVerwijderenZelf ben ik behoorlijk inconsistent; sello (want Nederlands, en hoewel ik van Italiaanse afkomst (en bovendien selliste) ben, krijg ik in Nederland tjello niet over mijn lippen), maar wel selli (want, eh, ja, wellicht toch dat met die hoge opleiding – ik ga het heroverwegen... ja, ik ben eruit: vanaf nu ga ik mezelf sello's aanleren!).
goed punt! Ik zeg eigenlijk stelselmatig sello's. Misschien iets voor een volgende keer: wat doe je met meervouden?
VerwijderenIk hoorde net in het nieuws van Radio 1 (België) in een bijdrage over de Koningin Elisabethwedstrijd erg duidelijk de uitspraak "sjello" (zonder [t] dus, maar met een hoorbare [sj], geen [s]), en dit meer dan een keer.
BeantwoordenVerwijderenInteressant! Dit heeft misschien meer te maken met de algemene uitspraak van de /s/ in het Vlaams.
VerwijderenSello doet me aan sellotape denken. En dus moet ik bij Sello aan plakband denken, en ik vind plakband uiterst onmuzikaal. Heb altijd tjsello gezegt, toen ik jong was kan ik me ook niet herinneren dat er ooit sello werd gezegd. Maar wellicht verkeerde ik teveeel in "hoger opgeleide kringen" en wist ik niet hoe de gewone mens Cello uitsprak.
BeantwoordenVerwijderenIk vind sello ook verwarrend gewoon. Ik snap ook wel dat je geen tsjent zegt tegen 1 cent. Of tsjentaur tegen centaur. Maar sello klinkt zo onmuzikaal. Zo van: Hey wat heb jij nou met je sello gedaan?"
"Nou ik fietste met mijn sello over straat en toen viel ik. En nu hangt mijn Sello met sellotape aan elkaar."
"Seetje songe songe nog an toe wat erg man."
"Sa, en de zaal zat ook nog eens sokvol."
"Sesus wat erg allemaal. Nou ja, succes met je Sello man."
"Ja dank je wello."
Limonsello of limontsjello
BeantwoordenVerwijderen