maandag 10 maart 2014

Gebruik JIJ wel genoeg Latijn?

Milfje is naast snelblogschrijver ook academicus/ca in de dop. Als je academisch schrijft is het van het grootste belang dat je genoeg Latijn gebruikt, anders word je echt niet serieus genomen. Er is namelijk een directe correlatie tussen academische indexing / impact factor (oftewel: hoe cool is je paper) en het gebruik van Latijn. Bewijs? Nou kijk maar eens: in welk vakgebied komt het meeste Latijn voor? De medische wereld. En welke tijdschriften hebben de hoogste impact factor? Medische tijdschrijften! Neehoor, dit is natuurlijk niet waar, een typisch geval van non sequitur. Maar hoe het ook zij, je kunt altijd gewoon lekker veel Latijn gebruiken, ook in je dagelijkse leven.

1. nomen est omen. What's in a name? Nou, soms heel veel. Mocht de naam veel zeggen over de inhoud, dan is dit een goede uitdrukking om te gebruiken. Je kunt er ook grappig mee vooruitwijzen.

voorbeeldzin: Milfje (nomen est omen) schrijft graag over aantrekkelijke moeders.

2. cum grano salis. Je moet het met een korreltje zout nemen, dat betekent natuurlijk dat je het niet helemaal serieus moet nemen. De uitdrukking is behoorlijk gangbaar in het Nederlands, maar kun je voor extra indrukmakelaardij ook in het Latijn gebruiken.

voorbeeldzin: Je moet zijn verhalen over vrouwen versieren cum grano salis nemen.

3. ceteris paribus. Dit betekent zo veel als 'terwijl alle andere dingen gelijk blijven', en is eigenlijk een heel erg voordehandliggend onderdeel van wetenschap. In onderzoek verander je vaak namelijk maar één variabele, om te kijken wat voor effect dat heeft op andere variabelen. Als je opeens alles verandert is het moeilijker om te kijken naar wat een gevolg is van welke verandering.

voorbeeldzin: Het opleidingsniveau is ceteris paribus gecorreleerd aan het IQ.

4. sic. Letterlijk betekent dit gewoon 'zo', maar in de praktijk wordt dit heerlijk pedant gebruikt: men gebruike het in citaten om te laten zien dat overgenomen fouten niet door citeerder zelf zijn gemaakt maar door de geciteerde. Het wordt ook vaak ingezet voor ironie - wee degene die iets zegt over taal en in het gezegde een typefout maakt: sic zal je ten deel vallen! Overigens wordt dat ironisch gebruik nog weleens afgekeurd, maargoed, de echte pedant zal zich daar geen buil aan vallen.

voorbeeldzin: Paleis blijft spotten met Vlamingen... 'deze avondfeest' (sic) 

5. ipse dixit. Een grappige, die te pas en te onpas bruikbaar is. Vrij vertaald: "Omdat ik het zeg". Je gebruikt het wanneer je geen bewijs hebt voor iets, behalve je eigen autoriteit - vrijwel altijd succesvol bij kinderen. Geen sterke argumentatie, en verwant aan de drogreden argumentum ad verecundiam.

voorbeeldzin: Moeder: "Je gaat naar bed, omdat ik het zeg."
                     Dochter: "Ik word strontziek van je ipse dixit argumenten."



Nu is het tijd voor twee voorbeelden die in het Engels worden gebruikt maar niet in het Nederlands. Waarom gebruiken wij deze voorbeelden niet in het Nederlands? Gemiste kans op heerlijke pedanterie!

6. e.g. Het Latijnse equivalent van onze afkorting 'bijv.' Letterlijk staat het voor exempli gratia, oftewel for the sake of the example, bijvoorbeeld. Ik vind het fascinerend hoor: hoe komt het dat we bepaalde uitdrukkingen wel in het Nederlands gebruiken, maar andere niet? Ik heb er behoorlijk over na gedacht, maar ik kom er niet op. Historisch onderzoek kan natuurlijk soelaas bieden, maar dat lijkt nog niet gedaan te zijn. Onderzoekers: wanneer werd bijv. de uitdrukking bijv. voor het eerst gebruikt in het Nederlands?

voorbeeldzin: De kans bestaat dat een land uit Europa (e.g. Nederland) dit jaar wereldkampioen voetbal wordt.

7. i.e. De afkorting staat voor id est, oftewel 'dat is', beter bekend in het Nederlands als 'd.w.z.'. Ook al zo'n saaie afkorting, waarom niet gewoon weer dat mooie Latijn?

voorbeeldzin: Mij in één kamer zetten met een kilo M&M's is zoals volledig in het rood gekleed naar een stierengevecht gaan, i.e. een heel slecht idee.




8. QED. Dit moet natuurlijk de laatste zijn: het in de wiskunde gebruikelijke Quod erat demonstrandum. Het betekent letterlijk 'Wat bewezen is' en je zet het onder je bewijs voor een wiskundige stelling. Cicero is ermee begonnen; hij sprak deze woorden aan het eind van een rechtszaak, en aangezien hij destijds superhip was, gingen anderen dat ook doen. Sluit je aan bij deze rij van geleerden en zeg het aan het eind van al je redevoeringen.

Voorbeeldzin: Milfje is serieus het allerallerallerbeste, -leukste, -hipste, prettigst lezende blog. QED.

En jullie, lezers? Welke latinismen kennen jullie nog?

12 opmerkingen:

  1. Wilem den Hertog10 maart 2014 om 10:49

    Quod non, ibid., P.S., L.S., et cetera, cum suis, ad libitum ...

    PS demonstrandum is een gerundivum, geen perfectum. En dixit is derde, geen eerste persoon enkelvoud ...

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. misschien de tweede keer ook "vrij vertaald" moeten zeggen, fair enough. Maar de eerste keer staat er "vrij vertaald", dat is dan toch geen probleem?

      Verwijderen
    2. Misschien zouden we beter nog kunnen zeggen: "heeft de strekking" in plaats van "vrij vertaald". Ik sta er namelijk wel 100 % achter dat ipse dixit de strekking heeft van "omdat ik het zeg"

      Verwijderen
  2. Naast cum suis (met de zijnen), cum suibus (met de zwijnen), grapje.

    Ja, dat QED betekent dus letterlijk wat bewezen moest worden. Je zegt dus niet dat je bewijs een bewijs is maar dat het datgene is wat bewezen moest worden. Strikt genomen kan het dus een verkeerd bewijs zijn, omdat je alleen maar een conclusie hebt neergelegd waarvan je het bestaan wilde aantonen. Een goed bewijs is natuurlijk niet alleen het object van het bewijs maar vooral de weg waarlangs je dat aantoont. En dat moest hiermee even aangetoond.

    Wat dat i.e. betreft, denk ik niet zozeer aan wat dat betekent in de zin van wat er de gevolgen van zijn, maar aan een pure nadere verklaring, een synoniem.

    Mijn lijfspreuk? Gutta cavat lapidem, non vi sed saepe cadendo, als je iemand duidelijk wilt maken dat hij of zij gewoon moet volhouden. Een steen wordt immers ook uitgehold door een vallende druppel die steeds maar neerkomt.

    Ik gebruik Latijn trouwens niet om indruk te maken, maar om te verhullen hoe onbenullig mijn bedenksels vaak zijn.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ja, gelijk hebben jullie w.b. demonstrandum, dat heb ik niet goed vertaald.

      Mooie lijfspreuk zeg! Ik heb zelf een tijdje heel vaak 'Quod licet Iovi non licet bovi' geroepen. En carpe diem natuurlijk, maar daar hebben we nu YOLO voor.

      Verwijderen
  3. Mutatis mutandis mis ik nog, en ipso facto. En natuurlijk de afsluiter aller afsluiters: ceterum censeo carthaginem esse delendam.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Ik ken nog wel potjeslatijn. Even goed lezen: Ad liveras perges assure au gur quis.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Et tu, Milfje? Om in media res te beginnen: mea culpa, vaste uitroep van de schijnheiligerd.
    In nuce heb je ook nog. In nuce gaat het nergens om.
    En wat dacht je van de vele spreuken die op gebouwen pronken en te pas en te onpas worden aangehaald. Sunt pueri pueri pueri puerilia tractant! Non metuit mortem qui scit contemnere vitam! Per aspera ad astra! Sorry, ik dwaal af. Mea culpa.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Op wel Amsterdams gebouw was ook weer per ongeluk "Homo sana non urinat ad ventum" in het ontwerp van de verbouwing blijven staan? Iets aan het Kleine Gartmanplantsoen, staat me bij.
    Maar misschien is dat gewoon een urban legend...

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Beste anoniem, je bedoelt bij het Max Euweplein neem ik aan? Daar staat de "Latijnse" spreuk homo sapiens non urinat in ventum, zie plaatje:
      https://nl.wikipedia.org/wiki/Max_Euweplein#/media/File:Amsterdam_Homo_sapiens_non_urinat_in_ventum.jpg

      Of het per ongeluk is durf ik te betwijfelen. Ik lees erover: "Aan de Weteringschans staat een colonnade (een aantal pilaren op een rij), de architect vond dat daar bovenop ook een passende tekst diende te komen, dat stond wel zo chique. Kees Spanjers had vooral veel tegenwind ervaren want de voorbereiding, bouwtijd, amendementen, inspraak en de gebruikelijke gemeentelijke bureaucratie namen al met al acht jaar in beslag.
      Toen hij de tekeningen liet zien met de colonnade stond daar ook een Latijnse spreuk op:
      Homo sapiens non urinat inventum
      Bij geen enkele bespreking werd de vraag gesteld waarom er iets op de dwarsligger bovenop de colonnade stond en al helemaal niet wat de Latijnse spreuk betekende, waarschijnlijk wilde geen van de ambtenaren dom overkomen. Toen alle bezwaren waren afgehandeld en de bouw kon beginnen werd de entree tot het Max Euweplein aan de Wteringschans precies zo gebouwd als telkens in de tekeningen had gestaan, met de Latijnse tekst erop."
      Of dat dan weer waar is, is de vraag. Het staat hoe dan ook hier:http://www.mokums.nl/potjeslatijn.html

      Verwijderen
    2. Ja, dat was het half vergeten verhaal dat ik ooit hoorde.

      Verwijderen