Er is een groep woorden, die we deictische woorden noemen. De betekenis van die woorden is afhankelijk van de spreker en de context waarin die spreker zich bevindt. Voorbeeld zijn jij en ik: wie dat zijn, hangt af van wie er spreekt. Dat die woorden sprekerafhankelijk zijn, wil niet zeggen dat ze onduidelijk zijn, want het is altijd duidelijk over wie ik het heb, wanneer ik ik zeg. Al minder duidelijk kan het zijn wanneer we het over jij hebben: "Kom jij eens hier! Nee, jíj!".
Nog vager zijn temporeel deictische woorden, woorden zoals laatst, eerder en straks. Het woord laatst betekent volgens Van Dale 'kort geleden, onlangs'. Tsja, woordenboeken zijn fijn, maar in zulke gevallen niet uiterst informatief, want hoe lang geleden is kort geleden? Ik gebruik laatst ook als iets jaren geleden is. Ik merk echter wel dat dat soms als gek wordt ervaren. Dat is al helemaal grappig: je gebruikt het wel, maar je merkt dat je het eigenlijk niet ok vindt, en dus corrigeer je jezelf.
Laatst kan natuurlijk ook 'de laatste keer' betekenen (zie ook hier in het WNT): wanneer ik het dan over laatst heb, ging het over een gebeurtenis die misschien wel jaren geleden was, maar die wel de laatste keer betrof dat een dergelijke gebeurtenis plaatsvond. Ik merk bijvoorbeeld dat ik het wel gebruik als ik het heb over buitenlandse avonturen: ik was maar één keer in het betreffende land, en dus blijft het laatst. Maar daar gaat dus iets wringen met de temporele afstand.
Nog vager zijn temporeel deictische woorden, woorden zoals laatst, eerder en straks. Het woord laatst betekent volgens Van Dale 'kort geleden, onlangs'. Tsja, woordenboeken zijn fijn, maar in zulke gevallen niet uiterst informatief, want hoe lang geleden is kort geleden? Ik gebruik laatst ook als iets jaren geleden is. Ik merk echter wel dat dat soms als gek wordt ervaren. Dat is al helemaal grappig: je gebruikt het wel, maar je merkt dat je het eigenlijk niet ok vindt, en dus corrigeer je jezelf.
Laatst kan natuurlijk ook 'de laatste keer' betekenen (zie ook hier in het WNT): wanneer ik het dan over laatst heb, ging het over een gebeurtenis die misschien wel jaren geleden was, maar die wel de laatste keer betrof dat een dergelijke gebeurtenis plaatsvond. Ik merk bijvoorbeeld dat ik het wel gebruik als ik het heb over buitenlandse avonturen: ik was maar één keer in het betreffende land, en dus blijft het laatst. Maar daar gaat dus iets wringen met de temporele afstand.
In dezelfde categorie viel mij laatst (!) iets op betreffende straks. Het was ochtend, een uur of negen, en ik had met iemand afgesproken om te gaan eten, om een uur of zes. We namen afscheid en de persoon in kwestie zei: "Okee, tot straks!" Dat vind ik dus echt niet kunnen. Straks is voor mij binnen een uur, daar dan ben ik dan weer heel zuinig in. Dat zit niet per se in de betekenis, als wel in het gebruik. En er zijn geen afspraken over.
Maar wij zijn natuurlijk maar twee sprekers. Om iets zinnigs te zeggen over gebruik moeten we weten wat jullie doen. Om erachter te komen hoe jullie het gebruiken, hebben we twee enquetes gemaakt. We zijn razend benieuwd, dus doe ons en jezelf een plezier, draag bij aan de wetenschap en vul de enquete in (7 vragen per enquete, alleen ja/nee vragen, duurt nog geen 3 minuten). Spannond!!
De enquête ingevuld, maar ik wil opmerken dat straks hoe dan ook nog een betekenis voor de verre toekomst heeft. Voorbeeld. Vandaag was in het nieuws dat er in 2015 een taalmuseum in Leiden komt. In een artikel op Neder-L staat: 'Het taalmuseum bestaat straks uit drie onderdelen.'. Ik vind dat ook een algemeen gebruik van straks. Voor de korte termijn zullen mensen denk ik straks gebruiken voor iets dat binnen een dag plaatsvindt.
BeantwoordenVerwijderenJa natuurlijk is dat zo, alleen gaat het daar hier niet over, het gaat ons om het specifieke gebruik. Ik denk dat het uit de context wel duidelijk zal zijn om welk geval het gaat: niemand denkt dat het Taalmuseum er straks om 12.00 uur al staat.
VerwijderenVoor mij heeft de betekenis ook wel invloed op wanneer je zulke woorden wel of niet mag gebruiken. Ik ga zelf niet zo vaak naar de bakker, dus dan mag het langer geleden zijn (voor mensen die weten dat ik niet zo vaak bij de bakker kom). Stel dat er nou 'het station' stond in plaats van 'de bakker', dan zou 'laatst' meer richting het heden liggen, omdat de gebeurtenissen elkaar sneller opvolgen en het dus minder duidelijk is op welke keer je doelt.
BeantwoordenVerwijderenIk merk ook in Vlaanderen dat de betekenis van 'straks' de laatste jaren nogal is opgerekt: vaak wordt het gebruikt als 'binnenkort' - terwijl het naar mijn gevoel alleen binnen het bestek van dezelfde dag kan liggen. 'Laatst' is wat mij betreft dan weer wat ruimer, en hangt (als 'recentelijk') mogelijk ten dele met de betekenis samen - maar moet voor mij toch langer dan twee dagen geleden zijn: anders zeg je immers 'gisteren' of 'eergisteren'. Om deiktische woorden niet al te verwarrend te maken lijkt het mij best dat ze elkaar niet nodeloos overlappen.
BeantwoordenVerwijderenStraks betekent m.i. inderdaad vandaag nog. Wordt het later, dan is het meer een stijlfiguur, die van de beeldende overdrijving.
BeantwoordenVerwijderen