Milfje leest: de woorden van Couperus

Het is weer zomer, en dat betekent dat Milferina eindelijk al die boeken mag gaan lezen die zich de afgelopen maanden zo hardnekkig hebben verzameld op het spreekwoordelijke nachtkastje. In die boeken gebeurt natuurlijk ook allerlei taligs. Milfje rapporteert wat zij leest. Vandaag in Aflevering 1: De Boeken der Kleine Zielen van een van onze ouwe favo's, Louis Couperus. En U, o Lezer(es), wat leest u eigenlijk deze zomer? Zitten daar nog leuke taalvondsten bij?

Milfje zijn een veellezer, en als gevolg daarvan denken we toch over een meer dan gemiddelde woordenschat te beschikken. Maar bij het lezen van Couperus grijpen we verrassend vaak vertwijfeld naar het woordenboek. Waar heeft hij het nú weer over?! We wisten al wel dat Couperus veel nieuwe woorden gebruikte (zie dit stukje van MvO uit 1997), maar het gaat hier om in principe gangbaar te achten woorden die ik niet ken, kind van mijn tijd dat ik ben. Opvallend (hoewel niet onverwacht) is het grote aantal op Franse leest gestoelde woorden (daar hoor je dan weer niemand over, dat al die verwerpelijke gallicismen eindelijk weggaan, maargoed, dat is gewoon het gebrek aan historisch besef van puristen, daar zijn we allang mee bekend). 

blz 7 Zij hield die krampachtig in de eene hand, tegelijk met haar rok, dien zij vergat los te laten; in haar arm drukte zij een pakje tegen zich aan, onder haar pélérine; in de andere hand had zij een mof en haar oude, zwart satijnen réticule.

Het is duidelijk uit de context dat een pélérine een kledingstuk is, en jahoor: het gaat hier om een "pelgrimsmanteltje", oftewel een "kort schoudermanteltje, door dames op de japon gedragen". Jaja, dat is ook weer zoiets. Milfje-Yang in totale verwarring, maar Milfje-Ying weet dat het lijkt op een bolero (klemtoon op de eerste lettergreep). Dit lijkt dan ook weer enigzins op de mozetta, wat dan weer is wat o.a. de paus omheeft bij officiele zittingen: een schouderstuk. 

Een réticule is iets, dat je in je hand kan hebben. Inderdaad blijkt uit Van Dale dat het hier gaat om een "handtas die vanboven dichtgetrokken kan worden (voor handwerken, boodschappen e.d.)". Interessant is altijd om te zien, of dat woord nog gebezigd wordt: een snelle blik in de dbnl (een fraaie maar natuurlijk niet uitputtende database) lijkt erop te wijzen dat het na de 19e eeuw snel aan populariteit verloor: alleen Jan de Hartog gebruikte het nog in Het Koninkrijk van de Vrede. Verder wordt het slechts in woordenboeken genoemd.

blz 464 Marianne kwam binnen, bleek, diafaan bijna, en hare zwarte blouse maakte van haar een teêr figuurtje van rouw, tenger en lijdend.

Diafaan is doorschijnend, aldus de Dikke. Grappig, dat woord had ik ook nog nooit gehoord. Een Googlesearch leert echter dat er een grote zorggroep is die zo heet. Willen ze zeggen dat ze transparant zijn? Het woord lijkt nog wel voor te komen in het hedendaags Nederlands, maar niet veel: de dbnl levert een klein aantal resultaten op.