Nieuwe IJslandse vulkaanuitbarsting geen taalkundige ramp

De Volkskrant schreef vandaag: "En weer moeten we een lastige IJslandse naam onthouden: Bárdarbunga". Maar dat valt reuze mee. Wij leggen wel even uit hoe dat zit qua uitspraak, en waarom we vorige keer (u weet wel, met die andere vulkaan) gewoon een beetje pech hadden.

Nu hebben we dus de Bárdarbunga, of eigenlijk, zoals je het op zn IJslands spelt: Bárðarbunga. Het IJslands gebruikt namelijk wel hetzelfde Latijnse alfabet als wij, maar met een paar afwijkende features (zie hier voor meer uitleg). Zo hebben ze de letter z bijvoorbeeld officieel afgeschaft in 1973, hebben ze een hoop extra klinkers (zoals de á, die niet een ortografische variant is van a zoals bij ons, maar een officiele aparte klinker), en hebben ze vooral twee opvallende medeklinkers: de thorn (þ) en de eth (ð). Moeilijk? Welnee. Ze komen ook in het Engels voor, alleen worden ze daar niet meer gespeld, maar nog wel uitgesproken. De þ is stemloos, als bijvoorbeeld in thumb, terwijl de ð stemhebbend is, zoals bijvoorbeeld in that.

Dat accentje op de a dus staat daar niet om de klemtoon aan te geven: het betekent dat je de klinker echt anders uitspreekt, meer zoals een au, zoals in de bekende Uitroep van Onverwachte Pijn in het Nederlands. Luister hier maar eens naar een voorbeeld. Interessant genoeg kent het IJslands ook de spelling au, maar dat wordt weer anders uitgesproken, namelijk meer als onze eu, maar met een soort j aan het eind (luister maar!), zoals je bij ons wel hoort bij de uitspraak van woorden die op -ee eindigen (zoals zee, dat wordt uitgesproken als zeej).

Grappig is om te zien hoe de verschillende media's omgaan met deze ongebruikelijke spelling: de Volkskrant noemde eerst wel de naam met eth, maar later niet meer. Nu.nl is consequent in eth-gebruik, de NRC doet er niet aan. Ook op andere sites wisselt de spelling. Maar er is dus wel degelijk een verschil in uitspraak: in plaats van een gewone d, met de tong tegen je gehemelte (je alveolaire richel), zet je je tong tegen je voortanden en maak je klank. Het verschil is dat de 'gewone' d een plofklank is, en de eth een fricatief. Tip voor niks. Of men op het journaal dit goed doet is ook weer uitzoekwerk, maar dat laat ik aan jullie lezers om uit te pluizen.

Een stuk makkelijker allemaal dan vorige keer, met de Eyjafjallajökull. Wat een enorme tongbrekert blijft dat zeg (zie hier voor een geestig filmpje met uitspraak van verschillende journalisten)! Vooral natuurlijk omdat het zoveel lettergrepen heeft, en de overgang van Eyjaf naar jallajökull volgens mij lastig is. Los zijn die twee stukjes namelijk goed te doen, maar samen wordt het lastig (zie hier trouwens voor de correcte uitspraak). Nu valt het allemaal reuze mee, en als we kijken naar alle namen van actieve vulkanen op Ijsland (zie hier voor een fijn overzicht), dan hebben we het moeilijkste wel gehad: andere explosieve opties zijn de Laki, de Hekla en de Krafla. Eigenlijk de enige waar we ons taalkundig gezien nog zorgen om moeten maken is de Theistareykjarbunga, maar die barstte voor het laatst rond 750 BCE uit.

Maargoed, de grote vraag is: gaatie uitbarsten?! Zie hier voor een live-feed van de vulkaan, 24 voor 24 zoals dat blijkbaar in het Vlaams heet. Niet heel erg aangrijpende televisie, maar toch maar kijken, want wie weet, we zouden eens achterlopen met informatievergaring...