De V2-regel: waarom Nederlands is eigenlijk ook best exotisch

Soms hoor je een zin, en dan denk je: daar is iets geks mee aan de hand. Laatst was ik met iemand aan het praten, die een onbestemd accent had. Op een gegeven moment zei ze: “Je kunt zien dat ik heb met mijn handen gegeten.” Huh raar wat?! Het hulpwerkwoord in de bijzin zit niet op de goede plaats! De spreekster was waarschijnlijk in bv. Engels opgegroeid: daar zet je in bijzinnen het hulpwerkwoord gewoon achter het onderwerp, net als in de hoofdzin. Maar in het Nederlands doe je dat anders, en dat is ongelofelijk exotisch. Het Nederlands heeft namelijk de V2-regel. Die gebruikt u de hele dag, alsof het niks is, terwijl het eigenlijk best een complex geval is!

De volgorde van woorden in zinnen is in iedere taal anders, maar er zijn wel wat grote groepen te onderscheiden. Meestal wordt hierbij gekeken naar de volgorde van onderwerp (Subject), lijdend voorwerp (Object) en werkwoord (Verbum). Er zijn dus, logischerwijs, zes volgordes mogelijk, maar verreweg de meest voorkomende zijn SVO (ik eet een koekje) en SOV (ik een koekje eet).

U denkt nu: ah, het Nederlands is een SVO-taal! Slimme gedachte, maar toch niet helemaal goed. Veel neerlandici nemen namelijk aan dat Nederlands een SOV-taal is. Die volgorde zien we namelijk in bijzinnen: Jij ziet dat [ik een koekje eet]. Als er een of meerdere hulpwerkwoorden in de zin staan, zie je dat de meeste werkwoorden achterin de zin gaan staan, zodat er een SVOV-volgorde ontstaat: ik zou een koekje willen eten.

Veel taalwetenschappers geloven, dat wij Hollandesi eerst in ons hoofd een zin plannen, waarin alle werkwoorden achteraan staan in de zin. Dus in je hoofd zit zoiets als: ik koekje eten. Vervolgens gaan we nog van alles verbouwen aan die zin en dan passen we die fameuze V2-regel toe: we verplaatsen het eerste werkwoord naar de tweede plek van de zin. De tweede plek wil zoveel zeggen als dat er 1 zinsdeel voor mag staan. Dan krijg je dus uiteindelijk een zin als ‘ik eet een koekje’.

Nouja zeg, zegt u nu misschien, hoezo, het kan toch ook dat er gewoon voor hoofdzinnen en voor bijzinnen een andere volgorde geldt? Waarom wil je geloven dat er zo’n regel is? Een argument hiervoor vind je in kindertaal. Een Engels kind (Engels heeft echt SVO-volgorde) begint met zinnetjes als ‘eat cookie!’ Een Nederlands kind, jawel, zal niet zeggen ‘eten koekje!’, maar: ‘koekje eten!’ Werkwoorden staan in het Nederlands echt liever achteraan in de zin dan in het Engels bijvoorbeeld, blijkbaar hebben babies dit door.

Overigens kwam deze zinsvolgorde in het Nederlands ook vroeger wel voor. Zo las ik laatst in dat leuke Verhalen over taal, waar we vorige week over schreven, de beschrijving bij lemma fiets, in de eerste uitgave. Die luidt "een kunstmatig voertuig, dat met de voeten wordt in beweging gebracht". Oepsie! Blijkbaar kon dat toen ook. Er is dus ook historisch wel een en ander aan de hand met deze volgorde, maar dat is voor een ander keertje (longreads doen het niet supergoed op het interweb).

Overigens moet ik u ook teleurstellen: het lijkt het erop dat de V2-regel langzaam verdwijnt en het Nederlands echt een SVO-taal wordt. Let u maar eens op: steeds vaker hoor je ook in bijzinnen een SVO-volgorde (jij ziet dat ik eet een koekje). Komt het weer door dat vermaledijde Engels? Wie zal het zeggen. Het zou ook kunnen dat het een natuurlijke ontwikkeling is voor talen, die het Engels simpelweg wat eerder heeft doorgemaakt dan het Nederlands. Of er is weer iets totaal anders aan de hand. Voer voor meer onderzoek!