Hoe word je een taalheld?

Vorige week schreven we over Verhalen over Taal, uitgebracht door Van Dale. Een boek waar we erg enthousiast over waren. Minder blij waren we met een ander recent verschenen boekje, dat expliciet bestemd is voor beginnende scholieren. Nederlands voor taalhelden, zoals de prikkelende titel luidt, is misschien nuttig voor jonge schrijvers die weleens een foutje maken, maar taalhelden levert het waarschijnlijk niet op. Waar de schoen vooral wringt voor ons is het idee van taalheld. Dit boekje suggereert dat je dat wordt door allerlei fouten niet te maken. Maar los je dat op deze manier op?

Het idee achter het boekje zal wel zijn voortgekomen uit de verontrustende rapporten dat het zo slecht gesteld is met de taal van de Jongeling/Jongelina. Het boekje levert dan ook een soort samenvatting van bekende taalfouten, zoals hen/hun, de dubbele negatie, jou/jouw, en de spelling van geleende werkwoorden (het in mijn ogen ridicule geüpdatet). Ook zijn er lijstjes met moeilijk te spellen werkwoorden en andere woorden. In Neder-l stond een uitgebreide bespreking van al wat mis was met het boekje, o.a. op pedagogisch gebied, en ook inhoudelijk: de uitleg is vaak niet helder. Dit is in bredere zin een probleem met zulk soort taaladviesboekjes: omdat het niet bon ton is simpelweg te stellen “dit is fout, dit is goed”, wordt de taal afgezwakt, met onduidelijkheid als gevolg. “De meeste mensen vinden dit gebruik van een dubbele ontkenning fout”. Dat is waar, maar in de praktijk moet je het gewoon vermijden in geschreven taal, omdat vrijwel iedereen zich er (helaas) aan stoort.

Nu, alleen iets afbranden, daar heeft verder niemand niks aan. Een interessantere vraag is, Milfjes inziens, hoe je wél een taalheld wordt. Zoals bekend geloven wij in infotainment. Wie begrijpt waarom iets gebeurt, zal eerder op de juiste manier handelen. Het hele idee van het woord begrip komt daarvandaan. Begrijpen is vergeven, iets in die geest. Begrip begrip begrip, we kunnen het woord niet vaak genoeg benadrukken (zeg het maar eens 10 keer achter elkaar, bij mij valt dan de /r/ weg, hebben jullie dat ook? Maar dat geheel terzijde).

Hoe zou je een dergelijk boekje opzetten? Wij hebben wel ideeën. Je zou bijvoorbeeld het idee van register kunnen uitleggen. Je praat anders met je oma dan met je vriendjes op het schoolplein, en je schrijft anders wanneer je chat dan wanneer je een opstel schrijft (of hoe dat tegenwoordig ook maar heet). Daarom is het niet goed om chattaal te gebruiken op school: het is alsof je met een schaatsen aan naar een voetbalwedstrijd gaat. Je moet de juiste gereedschappen ter tafel brengen voor het karwei dat je aanpakt.

Dan zou je ook nog over genre kunnen beginnen. Het maakt enorm uit of je een blogpost schrijft, of een zakelijke brief, of een zakelijk artikel. Alles heeft een andere toon nodig, en dat is een lastig begrip. Je zou ook nog kunnen uitleggen hoe bijvoorbeeld verwachtingswaarde werkt. Dat jij misschien liberaal wil zijn in je taalgebruik, en dat je lekker veel neologismen of anglicismen wil gebruiken, maar dat een docent dat misschien wel niet wil. Ken je publiek (overigens hoorde ik een verhaal van een docent aan de Erasmus Universiteit die punten aftrekt voor gebruik van anglicismen. Krankzinnig vind ik dat. Waar trek je de grens vriend? Is al je literatuur en zijn al je vaktermen Nederlands?).

Kortom: het is geen slecht initiatief om leerlingen wat extra taalkennis mee te geven, op ieder moment in hun opleiding. Maar doe dat niet met wéér een doekje voor het bloeden. Kweek begrip, plaats taal in context, focus niet op losse fouten. Er is zeker verbetering mogelijk, maar dit is niet de manier. Milfje biedt zich bij deze aan volgend jaar een laagdrempelig en infocatief (info+educatief, mooi woord he?) boekje te schrijven, dat de taalwereld een betere plek maakt, en helden oplevert.