maandag 22 september 2014

Hoe word je een taalheld?

Vorige week schreven we over Verhalen over Taal, uitgebracht door Van Dale. Een boek waar we erg enthousiast over waren. Minder blij waren we met een ander recent verschenen boekje, dat expliciet bestemd is voor beginnende scholieren. Nederlands voor taalhelden, zoals de prikkelende titel luidt, is misschien nuttig voor jonge schrijvers die weleens een foutje maken, maar taalhelden levert het waarschijnlijk niet op. Waar de schoen vooral wringt voor ons is het idee van taalheld. Dit boekje suggereert dat je dat wordt door allerlei fouten niet te maken. Maar los je dat op deze manier op?



Het idee achter het boekje zal wel zijn voortgekomen uit de verontrustende rapporten dat het zo slecht gesteld is met de taal van de Jongeling/Jongelina. Het boekje levert dan ook een soort samenvatting van bekende taalfouten, zoals hen/hun, de dubbele negatie, jou/jouw, en de spelling van geleende werkwoorden (het in mijn ogen ridicule geüpdatet). Ook zijn er lijstjes met moeilijk te spellen werkwoorden en andere woorden. In Neder-l stond een uitgebreide bespreking van al wat mis was met het boekje, o.a. op pedagogisch gebied, en ook inhoudelijk: de uitleg is vaak niet helder. Dit is in bredere zin een probleem met zulk soort taaladviesboekjes: omdat het niet bon ton is simpelweg te stellen “dit is fout, dit is goed”, wordt de taal afgezwakt, met onduidelijkheid als gevolg. “De meeste mensen vinden dit gebruik van een dubbele ontkenning fout”. Dat is waar, maar in de praktijk moet je het gewoon vermijden in geschreven taal, omdat vrijwel iedereen zich er (helaas) aan stoort.

Nu, alleen iets afbranden, daar heeft verder niemand niks aan. Een interessantere vraag is, Milfjes inziens, hoe je wél een taalheld wordt. Zoals bekend geloven wij in infotainment. Wie begrijpt waarom iets gebeurt, zal eerder op de juiste manier handelen. Het hele idee van het woord begrip komt daarvandaan. Begrijpen is vergeven, iets in die geest. Begrip begrip begrip, we kunnen het woord niet vaak genoeg benadrukken (zeg het maar eens 10 keer achter elkaar, bij mij valt dan de /r/ weg, hebben jullie dat ook? Maar dat geheel terzijde).

Hoe zou je een dergelijk boekje opzetten? Wij hebben wel ideeën. Je zou bijvoorbeeld het idee van register kunnen uitleggen. Je praat anders met je oma dan met je vriendjes op het schoolplein, en je schrijft anders wanneer je chat dan wanneer je een opstel schrijft (of hoe dat tegenwoordig ook maar heet). Daarom is het niet goed om chattaal te gebruiken op school: het is alsof je met een schaatsen aan naar een voetbalwedstrijd gaat. Je moet de juiste gereedschappen ter tafel brengen voor het karwei dat je aanpakt.

Dan zou je ook nog over genre kunnen beginnen. Het maakt enorm uit of je een blogpost schrijft, of een zakelijke brief, of een zakelijk artikel. Alles heeft een andere toon nodig, en dat is een lastig begrip. Je zou ook nog kunnen uitleggen hoe bijvoorbeeld verwachtingswaarde werkt. Dat jij misschien liberaal wil zijn in je taalgebruik, en dat je lekker veel neologismen of anglicismen wil gebruiken, maar dat een docent dat misschien wel niet wil. Ken je publiek (overigens hoorde ik een verhaal van een docent aan de Erasmus Universiteit die punten aftrekt voor gebruik van anglicismen. Krankzinnig vind ik dat. Waar trek je de grens vriend? Is al je literatuur en zijn al je vaktermen Nederlands?).


Kortom: het is geen slecht initiatief om leerlingen wat extra taalkennis mee te geven, op ieder moment in hun opleiding. Maar doe dat niet met wéér een doekje voor het bloeden. Kweek begrip, plaats taal in context, focus niet op losse fouten. Er is zeker verbetering mogelijk, maar dit is niet de manier. Milfje biedt zich bij deze aan volgend jaar een laagdrempelig en infocatief (info+educatief, mooi woord he?) boekje te schrijven, dat de taalwereld een betere plek maakt, en helden oplevert.

9 opmerkingen:

  1. Nou, door zoiets onaardigs te zeggen over een product van de Nederlandse Taalunie heeft Milfje vermoedelijk haar kans verspeeld om ooit nog iets voor de Taalunie te mogen doen. Daar is die organisatie (de overheid!) veel te wrokkig voor: wie eenmaal zich tegen de overheid heeft gekeerd, komt er niet meer in. (Kennen jullie de website taalhelden.org? Die richt zich ook op jongeren, en is ook van de Taalunie. Heel hip, maar ik denk niet dat er ooit een link vanaf die site komt naar de Taalpassie, als Milfje zo onaardig blijft schoppen.)

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Beste Laura, wat een merkwaardige reactie. We hebben een recensie geschreven van een boekje waar we, zoals duidelijk moge zijn, niet erg van onder de indruk waren. De toon is dus kritisch, maar "onaardig schoppen", waarom vind je dat?

    Ten tweede: het zou een rare wereld zijn waarin wij geen kritische recensie mogen schrijven over een boekje, alleen omdat het een uiting is van een instituut dat in ons veld toonaangevend is. Had je liever gezien dat we "wat een schitterend initiatief, die Taalunie, geweldig zeg" hadden geschreven? Maar we realiseren ons best dat het misschien niet zo goed valt. Goed, zo zij het. Liever een eerlijke mening verkondigen dan iemand stroop om de mond smeren.

    Overigens ben ik nu wel benieuwd: wat vind jij dan wel van het boekje? Heb je het gelezen? Wat vind je ervan? Denk je dat het zou kunnen werken?

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Nee, ik ken dat boekje niet, ik weet ook niet hoe ik eraan moet komen, en het doet er nauwelijks toe.

    Van mij mogen jullie iedere recensie schrijven die je wilt; maar de Taalunie (ik vraag me af in welk opzicht die 'toonaangevend' is, maar enfin) staat erom bekend dat ze niet van kritiek houdt. Het 'onaardig schoppen' in mijn reactie was ironisch; het gaat er niet om hoe ik erover denk, maar hoe de Taalunie erover denkt. En die vinden zoiets dus niet leuk. Van de overheid moet je afblijven!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ah precies, dan hadden we het gewoon niet helemaal lekker begrepen. We vatten het als serieuze kritiek op, ironie is ook altijd zo moeilijk via online.

      Verwijderen
    2. Het was mij wel duidelijk dat het om ironie ging. Maar ik denk dat de Taalunie best wel tegen kritiek kan, maar de aanvallen tegen dit instituut zijn doorgaans zeer fel en hardnekkig. Dat zal vooral komen door de voorgeschreven standaardspelling van het Groene Boekje, en ik meen dat er vanuit de taalkundige hoek er ook een principieel bezwaar leeft waarom er überhaupt een Taalunie is. En dan wordt het lastig discussiëren
      .
      En een recensie schrijven is ook een kunst, want jullie recente, opgeblazen loftrompet over het jubileumboek van Van Dale was ronduit een kritiekloos reclame-stukje. Ik had geen behoefte om er op in te gaan, maar er zijn genoeg punten over de Van Dale te melden die een en ander in een realistischer perspectief hadden gezet. Om een punt te noemen, ik vind de prijs van 75 euro per jaar voor een online-abonnement krankzinnig duur. Na vier jaar ben je dus al 300 euro kwijt. Ik bedoel maar ...

      Verwijderen
    3. Beste Dirk-Jan, misschien is ook jouw reactie ironisch bedoelt, maar "ik had geen zin erop in te gaan" en dat vervolgens wel doen, dat is natuurlijk een beetje onzinnig. En wat betreft kritiekloze reclamepraat: juist de bovenstaande recensie laat lijkt ons zien dat we schrijven wat we vinden, goed of slecht. We vonden dat boek toevallig een erg goed boek, en hebben er verder helemaal geen mening gegeven over Van Dale als instituut. Ok, een online abonnement is vrij duur, maar dat heeft natuurlijk geen bal te maken met de kwaliteit van een bepaald boek. Heb je het boek gelezen? Misschien vind je het ook wel leuk joh!

      En overigens zijn wij in ieder geval helemaal niet principieel tegen de Taalunie (kun je me vertellen wie dat wel zijn? Ik ben benieuwd!): we vinden dat dit specifieke boekje is geschreven vanuit een verkeerd idee over hoe je taal beter zou kunnen maken. We willen daar best met ze over discussieren, alleen blijkbaar (als we Laura Jacobs moeten geloven) hebben we onze eigen glazen ingegooid. Jij denkt dat ze wel tegen kritiek kunnen. We zullen het gaan zien!

      Verwijderen
    4. Mijn licht-aangebrande reactie ging niet zozeer over de inhoud, maar meer over de naar mijn smaak overdreven en uitgelaten toon over het boek van Van Dale, tegenover de zakelijke behandeling van dat van de Taalunie. En als je een recensie schrijft over een boek over en door Van Dale, dan zou ik ook belichten dat er ook ruime kritiek is (geweest) op het woordenboek. Ik zou zeggen, leefde Hugo Brandt Corstius nog maar. En nee, ik heb het boek (nog) niet gelezen, dus wilde ik niet reageren, maar deed dat nu wel in samenhang met beide recensies.

      En over de kritiek op de Taalunie wil ik verwijzen naar de turbulente discussies rond 2005 toen de laatste versie van het Groene Boekje uitkwam. Er was niet alleen forse kritiek op de spelling, maar er werd ook getwijfeld aan het geld dat de Taalunie spendeert, zo niet verspild. Er is toen een hele beweging van de witte spelling opgestaan. Ook was er veel kritiek uit Vlaamse hoek over de dominantie van een Nederlandse standaardtaal die door de Taalunie wordt uitgedragen.

      En wat de Taalunie verder betreft. Ik denk dat ze jullie kritiek eerder ter harte zullen nemen en jullie eerder zullen uitnodigen om mee te denken over hun nieuwe jongeren-site, dan dat ze jullie mening en taal-betrokkenheid naar de prullenbak verwijzen.

      Verwijderen
    5. Het is heel simpel. Wanneer je enthousiast bent over iets, dan wordt een tekst minder zakelijk. Wanneer je ergens weinig enthousiast over bent, dan hou je de tekst zakelijk, omdat schelden en tieren al genoeg voorkomt op het internet. Daar is inderdaad een discrepantie tussen. Jaja, leefde Hugo Brandt Corstius nog maar. Vroeger was alles beter.

      Nogmaals: wij zien dingen los van de context. Ik was vorig jaar in Rusland, ook al vind ik hun politiek niet fijn. Ook drink ik Douwe Egberts koffie, ook al is dat vast niet koosjer voor lokale boeren. We schrijven hier een recensie van ±800 woorden over een boek, waarover we enthousiast zijn. We gaan niet allerlei oude koeien uit de sloot halen.

      Overigens staat er een uitgebreid stuk over de 2005-situatie en eerder Verhalen over Taal. Ik zou zeggen, lees het.

      Verwijderen
  4. Als hoofdredacteur van http://taalhelden.org kan ik niet namens de hele Taalunie spreken, maar wel namens de website: wat Laura Jacobs hierboven schrijft, is een merkwaardige aanname. We zijn verre van rancuneus en zullen als er iets interessants is zeker naar Taalpassie verwijzen. Ook met andere mensen en organisaties die kritiek hebben geuit op het boekje hebben we een prima verstandhouding. Niks aan de hand dus!

    BeantwoordenVerwijderen