vrijdag 21 november 2014

Nu.nl - De waarheid is niet voor iedereen

In het stuk over anglicismen dat op nu.nl verscheen, werden voor- en tegenstanders van het anglicisme gehoord. Prima. Wij hebben geen probleem met mensen die hun mening geven. Waar we wél een probleem mee hebben, is pure, onversneden onwaarheid. En helaas grossiert Jan Roukens van de Stichting Nederlands daarin. Milfje goes snijtafel!

Laten we eens goed bekijken wat Roukens zegt. We trekken niks uit context, maar plaatsen gewoon zijn hele stuk. Met kanttekeningen. Een paar.

1. "Zijn schrikbeeld is Ierland, waar door eeuwen Engelse overheersing de Ierse taal in het verdomhoekje is geraakt."
In Ierland kun je inderdaad spreken van Engelse overheersing. De overheid zag al aan het eind van de zestiende eeuw het Iers als een bedreiging van het Engels, en onderdrukte het actief. Het Engels was de voertaal van de overheid, in het onderwijs, en in alle andere officiële aangelegenheden. Daarbij overleden veel Ieren, vooral de Iers-sprekers (de arme lui van de samenleving)  tijdens de Great Famine. Gevolg was dat steeds minder mensen Iers spraken, en dat het steeds stommer werd gevonden.
Let even op: eeuwen Engelse overheersing, actief ontmoedigingsbeleid van de overheid, en nog een natuurramp d'rbij. Dat was nodig om het Iers te marginaliseren.

2. “Het is nog wel de officiële taal, maar op straat hoef je er echt niet mee aan te komen. Er zijn maar weinig Ieren die het verstaan.”
Eh nee. Het valt reuze mee. Een goede bron bij dit soort gevallen is de Ethnologue, een grote taalatlas. Zie hier het stukje over het Iers. Daar lezen we dat volgens een schatting uit 2012 138.000 mensen Iers als moedertaal spreken in Ierland, en het dubbele als je andere landen meerekent. En nog 'ns een miljoen spreken het als tweede taal, wat niet verwonderlijk is wanneer je leest dat het als officiële taal van het land ook op school wordt gedoceerd. Dus als je het niet thuis leert, dan wel op school. De overheid bemoedigt dat inmiddels ook weer. Het is maar wat je weinig noemt. 

3. "Maar zucht Nederland dan ook onder een Engels juk? “Wat in Ierland in een half millennium is gebeurd, kan hier in 50 tot 100 jaar gebeuren."
Nu breken onze klompen. De vergelijking tussen Nederland en Ierland gaat sowieso al niet op, want in Nederland is er geen eeuwenlange Engelse overheersing geweest. Maar Roukens gaat zelfs nog verder dan vergelijken door te stellen dat het in Nederland allemaal nog veel sneller gaat. Nederlanders zouden dan supersnel het Nederlands moeten verleren. De Ieren deden daar eeuwen over, en dan zijn er nu dus nog/weer minstens 136,000 moedertaalsprekers over. Het Nederlands wordt op dit moment gesproken door  minstens 22 miljoen mensen, en de "overheersing" van het Engels is ongeveer van sinds de tweede wereldoorlog. Waarop baseert Roukens dan die 50-100 jaar?

4. "Nederland koloniseert zichzelf, wat dat betreft. Ik wil dit niet, niet voor mezelf en niet voor mijn kinderen en kleinkinderen.”
Niemand wil dat het Engels het Nederlands verdringt. Wij willen dat ook niet. Er worden vaak uitspraken gedaan als dat Nederlanders niet trots zouden zijn op hun taal, voor ontkrachting van die mythe zie hierFransen, Vlamingen, of Scandinaviërs zouden anglicismen veel vaker vertalen. Dat kan zijn - het is niet onderzocht. Wat wel bewezen is, is dat Nederlanders relatief goed zijn in Engels, en dat ze daar trots op zijn. Dat wil niet zeggen dat ze slecht zijn in het Nederlands, mensen kunnen namelijk twee of meer talen tegelijk beheersen.
Maar waar het écht volslagen misgaat, is bij de assumptie dat wij onszelf koloniseren. Hoe dan? Door wat leenwoorden en Engels in het onderwijs? Dat lijkt me niet op één lijn te trekken met kolonisatie en wat daarbij komt kijken (zie 1.)

5. "Roukens vreest een scenario waarbij via het oprukkende Engels aan de universiteiten deze taal zich via het middelbaar onderwijs een weg baant naar het basisonderwijs." 
Ja, als dat gebeurt, dan is dat inderdaad een bedreiging van het Nederlands. Maar als je ziet hoeveel weerstand Sander Dekker kreeg toen hij iets in die richting voorstelde, dan lijkt ons dat nog ver weg. In Ierland duurde het dus vele eeuwen van heftiger overheersing voordat het Iers enigszins weg was, dus Roukens kan voorlopig nog rustig slapen.
Anyway, het scenario waar Roukens het over heeft is sowieso iets heel anders dan het opnemen van leenwoorden, waar de verkiezing over gaat. Het líjkt om hetzelfde te gaan, omdat het over Engels gaat, maar het zijn echt twee totaal verschillende fenomenen.

6. "Vanuit sectoren als de wetenschap en het bedrijfsleven zouden veel Engelse termen kunnen ‘overvloeien’ naar het Nederlands."
Daar hebben we het fenomeen 'register'. Ik gebruik taalkundig jargon tegen m'n collega's, maar ik weet heel goed dat ik die woorden niet bij m'n moeder moet gebruiken. Je taal is in iedere context anders, en overvloeien gebeurt maar zelden. Men gebruikt geen jargon in het dagelijks leven, jongeren gebruiken geen straattaal wanneer ze een kantoorbaan krijgen, en de Engelse termen van managers en politici slaan niet opeens over op het taalgebruik van alledag. 

Kortom, men lijkt maar wat te roepen. 

6 opmerkingen:

  1. Pardon? Onwaarheid? Is dat niet een wel erg scherpe term?

    Jan Roukens uit een prognose, die ook duidelijk als zodanig wordt gepresenteerd: als een prognose. Hij baseert deze op een vergelijking, met de situatie in Ierland. Je kunt zeggen dat je die vergelijking mank vindt gaan, maar daarmee is er nog geen sprake van 'onversneden onwaarheid'.

    Als ik het goed zie, is jullie bezwaar tegen de vergelijking vooral dat er in Ierland vele jaren van actieve onderdrukking is geweest, en in Nederland. Nee, dûh. Maar anderzijds zou je kunnen zeggen dat het Engels hier en nu veel effectiever ons dagelijks leven verovert dan in Ierland. Daar moesten de Engelstaligen het doen met gebrekkig onderwijs, hier en nu is het Engels overal om ons heen – en niet alleen in Nederland, maar in grote delen van de wereld. En je zou, zelfs op taalwetenschappelijke gronden, kunnen argumenteren dat dit veel belangrijker is. En dat die voorspelling van Roukens dus zo gek nog niet is.

    Of althans niet per se minder 'waar' dan die van jullie, die zegt dat het allemaal wel mee zal vallen en dat er geen feitelijk gevaar is. De waarheid is dat we de toekomst niet kennen – en dus verkopen jullie minstens even zeker kletskoek als Roukens.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. De onwaarheid, Laura, gaat vooral over Iers. Wat Roukens zegt over die taal is aantoonbaar niet waar. En nee, je kunt absoluut niet zeggen dat het Engels nu "veel effectiever ons dagelijks leven verovert dan in Ierland". Nogmaals, zoals we schrijven, er is geen actief ontmoedigingsbeleid, en Engels is niet de taal van de overheid.
      Dan zeg je "je zou, zelfs op taalwetenschappelijke gronden, kunnen argumenteren dat dit veel belangrijker is". We zijn heel benieuwd hiernaar!

      Verwijderen
  2. Aardig en uitgebreid artikel op nu.nl. Ik ben het ook niet eens met de tegenstanders van de verengelsing en ik zie het zeker niet als een bedreiging. Maar dat niet is aangetoond dat er een grotere invloed is van het Engels lijkt me discutabel, maar daar heb ik al eerder over geschreven. Anglicismen kom je toch overal tegen, maar velen -vooral ouderen- nemen die woorden bewust niet over. Niet omdat het bedreigend is, maar omdat ze, net als ik, een woord als kids voor kinderen hoogst irritant vinden. Dat is wat anders dan de vrees van belangengroepen voor de ondergang van het Nederlands. En ook Onze Taal kijkt er genuanceerder tegenaan. Ze zien het ook als een ontwikkeling die niet tegen is te gaan, maar heel enthousiast zijn nu ook weer niet. En volgens mij ook minder enthousiast als jullie en ook minder dan directeur Peter Smulders voordoet in het artikel op nu.nl. Daar lees ik:

    << Genootschap Onze Taal werd in 1931 opgericht om het Duits in de Nederlandse taal een halt toe te roepen, maar echt taalpuristen zitten er niet meer bij de organisatie. De homepage heet er een beginpagina, maar van een kruistocht tegen het Engels is geen sprake.

    ''Je bent toch een Don Quichot als je de Nederlandse taal schoon en zuiver wilt houden" , zegt directeur Peter Smulders. Meer dan de helft van de Nederlandse woordenschat komt uit het Frans, Duits, Engels of Latijn. ''Er is toch ook nooit een actiegroep tegen de invloed van het Latijn geweest? Wat is zuiverheid? Er is altijd invloed van andere woorden. >>

    Op de website van Onze Taal staat een goed, genuanceerd en overzichtelijk dossier over de invloed van het Engels, dat kun je hier lezen:

    https://onzetaal.nl/dossiers/dossiers/de-invloed-van-het-engels/

    Maar op een pagina over Engelse werkwoorden lees ik dan toch:

    << Kanttekening: Hoewel veel Engelse leenwoorden algemeen bekend zijn, is het raadzaam terughoudend te zijn in het gebruik van uit het Engels geleende werkwoorden die niet iedereen kent (vaktaal) of waarvoor een gangbaar Nederlands alternatief bestaat. Zie ook het Dossier De invloed van het Engels van Onze Taal. >>

    https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/engelse-werkwoorden

    En dan is er nog een pagina over anglicismen en geeft Onze Taal een duidelijk waarde-oordeel over bepaalde vertalingen uit het Engels. Het gaat me niet om de voorbeelden, maar er zijn voor Onze Taal, en ook voor mij, kennelijk grenzen aan een ongebreidelde overname uit het Engels. Bekijk de lijst met adviezen.

    https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/anglicismen

    En tot slot. Een aantal jaren geleden begon Onze Taal met een algemeen taalforum met diverse categorieën. Een daarvan was, 'Taalverloedering en Verengelsing'. En dan wekt dat toch de indruk dat daar voor Onze Taal een samenhang tussen bestaat. En ik snap dat best wel, maar ik bedoel maar te zeggen dat die taalpuristen een karikatuur maken van hun afkeer en angst voor verengelsing, maar als je het daar niet mee eens bent, dan hoef je nog niet direct zoals jullie een warme pleitbezorger te zijn anglicismen.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Geheel mee eens: het is even karikaturaal om al die (over)bezorgde taalpuristen maar meteen als verkrampte navelstaarders weg te zetten.
      Want of ieder anglicisme (of ander barbarisme) nu meteen een verrijking vormt, is nog maar de vraag. Als een leenwoord een aanvulling voor ons vocabularium betekent, dan allicht wel (voor pakweg 'überhaupt' hebben we bijvoorbeeld geen 'eigen' equivalent, dus da's een nuttige toevoeging). Maar even vaak of vaker gebeurt het dat (om uiteenlopende redenen) een leenwoord gewoon zijn Nederlandse equivalent verdringt, en dan wordt het gewoon een nuloperatie (waar ons vocabularium dus niet rijker, maar ook niet armer van wordt); een woord voor een woord, kortom. Dùs ook geen verarming, hoor ik dan al roepen, maar da's ook maar hoe je't bekijkt: uiteindelijk levert de taal op dat moment een klein stukje van haar (weliswaar relatieve) eigenheid in, in ruil voor, tja, een stukje eenheidsworst. Toen hier de eerste hamburgertenten hun intrede deden kon je dat als een aanvulling, en dus met wat goede wil als een 'verrijking' voor onze gastronomie beschouwen. Als een hamburgertent echter de plaats inneemt van een streekrestaurant, wordt dat ook problematischer. Maar ook hier valt een onderscheid te maken tussen een fenomeen, en de mechanismen die erachter schuilgaan. En veel gevoeligheden hebben m.i. vooral met die laatste te maken...

      Verwijderen
  3. 22 jaar geleden, toen ik in mijn eerste jaar neerlandistiek zat, voorspelde een prof tijdens een van onze eerste lessen dat we over 30 jaar geen Nederlands meer zouden spreken. Ik vond dat toen, als naïeve 18-jarige, nogal sterk. Nu, 22 jaar later, denk ik dat we ons flink gaan moeten haasten om over 8 jaar het Nederlands helemaal te doen verdwijnen. ;-)
    Wat Vlaanderen betreft: hier is de bovenlaag van de bevolking heel lang verfranst geweest. De gewone mensen spraken ook geen standaardtaal, maar hun eigen dialect. Geen partij dus voor dat verheven Frans. De enige reden waarom die verfransing niet volledig is geworden, is dat het basisonderwijs altijd in de volkstaal werd gegeven, ook in de Franse periode (18de-19de eeuw). Dat was het enige openbare domein waar die volkstaal nog een plaats had (let op, volkstaal dus. Iets algemener dan het lokale dialect, maar zeker geen algemeen Nederlands). Die situatie heeft zeker 250 jaar geduurd, en toch zijn we nu met 6 miljoen Nederlandstaligen hier in het zuiden van het taalgebied. Ik wil maar zeggen: je moet behoorlijk je best doen om een taal uitgeroeid te krijgen. Om een taal te doen verdwijnen, moet het gebruik ervan lang genoeg verboden worden op *alle* openbare domeinen (onderwijs, overheid, rechtspraak) (en dan nog, zie het Iers), en liefst wordt die onderdrukte taal dan ook niet geschreven. Een andere mogelijkheid is dat de bevolking er zelf achter staan dat ze haar moedertaal inruilt voor een andere (zie Hebreeuws in Israel), dan heeft het ook kans op slagen. Ik wil maar zeggen: het Nederlands is nog lang niet wegkwijnend. Dat het van 'kleur' verandert, tuurlijk. Dat gebeurt voortdurend. Dat het nu een stevige Engelse saus krijgt, dat is ook zo. Maar het Engels zelf heeft 1000 jaar geleden een stevige Franse saus over zich heen gekregen, en ik hoor nu toch niemand klagen dat het Engels 'te Frans' is. ;-)

    BeantwoordenVerwijderen