maandag 8 december 2014

Kandidaat anglicisme van het jaar: huisgemaakt

We zijn inmiddels enkele dagen onderweg met het stemmen voor de verkiezing van Anglicisme van het jaar, en het is moordend spannend. Maar wat betekenen die woorden nou eigenlijk? We schreven al over flabbergasted, shinen, en copypasten maar laten we dan vandaag eens kijken naar het veelbesproken huisgemaakt

Betekenis De context van huisgemaakt kunnen wij niet beter uitleggen dan de nominateur Dorine: "Voor mij is het huisgemaakt, ik tref het steeds vaker aan op menukaarten. ‘Homemade’ vertalen door ‘zelfgemaakt’ dekt de lading ook niet goed vind ik. Voor mij ligt de nuance erin dat huisgemaakt uit de keuken van het restaurant komt, terwijl ik bij zelfgemaakt denk aan iets dat door een bepaalde persoon is gemaakt." Kortom, voor deze lezer is eten dat huisgemaakt is, gemaakt in een horecagelegenheid. Voor anderen kan de zelfgemaakt-interpretatie wel degelijk, lees maar hier in Trouw.

Anglicisme? Op feestboek kwamen specifiek over dit woord veel tongen los. Sommige mensen noemden het 'het enige echte anglicisme' (uitgaande van een definitie van anglicismen als leenvertalingen - wij hanteren een bredere definitie), terwijl anderen zeiden: dat is toch gewoon Nederlands, en wéér anderen dachten dat het een germanisme is. Hoe zit het?

In zowel Duits, Nederlands als Engels kun je dit woord vormen (hausgemacht / huisgemaakt / home made). Het zou kunnen dat het in deze talen afzonderlijk ontstaan is, en afzonderlijk populair geworden is, omdat dezelfde trend (zelf maken i.p.v. laten maken) zich voordoet in verschillende landen. Maar een ander scenario is aannemelijker: die kooktrend begon in de angelsaksische cultuur, en samen met de verspreiding van de trend, verspreidde ook het woord (en vertalingen ervan) zich over de wereld. In het Nederlands komt home made ook wel voor, maar huisgemaakt is een directe vertaling. Als het woord echt in het Nederlands zelf ontstaan zou zijn (dus helemaal los van het Engels), denk ik dat er eerder voor de vertaling 'zelfgemaakt' gekozen zijn.

Een manier om dit te onderzoeken is door een frequentie-onderzoekje te doen: als je kunt aantonen dat homemade op enig moment frequenter werd in het Engels en dat dáárna huisgemaakt frequenter werd in het Nederlands (en hausgemacht in het Duits), dan is dat een aanwijzing dat het om een anglicisme gaat. Maar het is moeilijk om een goed corpus te vinden om dit op te testen; het is sowieso een infrequent woord, en voedseltrends komen niet zo snel door in corpora. Vandaar dat we het bij aannemelijkheid hebben gelaten - overigens met instemming van etymologie-expert Nicoline van der Sijs. Ook OnzeTaal schaart het woord onder de anglicismen

Verspreiding Een simpel googletje levert meteen 334.000 hits op. Google geeft suggesties als 'huisgemaakt eten afhalen', wat suggereert dat bovenstaande betekenis klopt met wat het merendeel van de gebruikers denkt. 


Overlevingskans Hoog, want de trend om voor huisgemaakt of zelfgemaakt eten te gaan, in plaats van voor magnetronmaaltijden, lijkt me een blijvertje (maar ik weet het niet zeker, ik heb geen foodblog). Bovendien is het een woord met Nederlandse klanken en grammatica, dus makkelijk te zeggen, makkelijk te spellen, en is het mogelijk om het ook buiten het voedseldomein te gebruiken (huisgemaakte sokken).

7 opmerkingen:

  1. Huh? De kooktrend is ontstaan in de Angelsaksische cultuur?!? (en caffè latte is een uitvinding van Starbucks, welzeker...)

    Los daarvan: ik meen dat de term (in België althans) al langer in gebruik is dan de hype van (Angelsaksische en andere) kookprogramma's op tv. Maar in België worden dan ook al langer dan vandaag huisgemaakte gerechten gegeten natuurlijk...

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Beste anoniem, ik begrijp niet goed waarom je zo verbaasd bent: denk je dat wij suggereren dat de Engelsen het koken hebben uitgevonden? In dat geval heb je niet goed gelezen. We bedoelen, dat de huidige kooktrend om je produkten als "huisgemaakt" of "home made" aan te prijzen, naar ons idee in de angelsaksische cultuur is ontstaan.

      Verwijderen
    2. Nee, serieus, dat had ik dus ook wel door.
      Maar mogelijk is die 'kooktrend' in Nederland inderdaad een recenter verschijnsel, onder invloed van de tv. Dat die in de Angelsaksische cultuur is ontstààn lijkt me een misvatting van formaat: als kind van twee culturen kan ik zeggen dat zowel in België als in Italië huisgemaakte gerechten al van oudsher de normaalste zaak van de wereld zijn, alleen werd daar eerder nooit zoveel poeha rond gemaakt.
      Ik had dus niet gelezen dat de Engelsen het koken hebben uitgevonden; wel dat men in Nederland blijkbaar die Angelsaksische tv-programma's nodig had om vast te stellen dat je kroketjes ook zelf kunt maken in plaats van ze uit de muur te halen...
      Maar mijn punt was eigenlijk (daar ging het toch over?) dat in België de term 'huisgemaakt' dus al langer in gebruik is dan de kookprogramma-hype (al meen ik wel dat vroeger 'zelfgemaakt' vaker voorkwam).

      Verwijderen
    3. Precies! Je bewijst nu exact onze stelling! Wat we vroeger 'zelfgemaakt' noemden, dat heet nu 'huisgemaakt', en DAT is onder invloed van angelsaksische cultuur. Of die kooktrend recenter is in Nederland weet ik niet: wij hebben ook al heel lang zelfgemaakt hoor.

      Overigens, je zegt "serieus dat had ik dus ook wel door", maar door je manier van schrijven maak je wel degelijk die interpretatie mogelijk. Het helpt als je wat uitgebreider opschrijft wat je nou wil zeggen, en dat zorgt er ook voor dat het wat minder aggressief overkomt, dat is wel zo prettig. Want, zoals je laatste reactie laat zien: eigenlijk zijn we het gewoon eens.

      Verwijderen
    4. Wel, toch niet helemaal: àls het al zo is (het kan ook maar een indruk zijn) dat zelfgemaakt vroeger (naast huisgemaakt) vaker voorkwam, bewijst dit nog helemaal niet dat dit zou zijn geëvolueerd onder Angelsaksische invloed.
      En zelfs als die causaliteit aan te tonen valt, kan je je nog de vraag stellen of we dan met een anglicisme te maken hebben - tenzij je de betekenis daarvan niet enkel beperkt tot de etymologie van een woord (het zou immers ook een germanisme kunnen zijn, zegt u zelf) maar ook uitbreidt tot de gebruiksfrequentie.
      Ik betwist de stelling dus niet, maar acht ze alvast verre van afdoend bewezen. En zoiets wekt zeker geen agressie hoor, wees gerust (maar werkt mogelijk wel enig cynisme in de hand)...

      Verwijderen
    5. Zie wat betreft of iets een anglicisme kan zijn, los van etymologie, vooral ook het stukje van vandaag: http://milfje.blogspot.nl/2014/12/kandidaat-anglicisme-van-het-jaar_9.html

      Verwijderen
  2. Dat huisgemaakt een vertaling is van home made is wel aannemelijk, maar naar mijn idee wel met een belangrijk betekenisverschil, zoals de inzendster aangeeft. Huisgemaakt is een woord uit de horeca en voedselindustrie en staat huis niet voor iets dat door iemand zelf thuis is gemaakt, maar dat door 'het huis' is gemaakt. Huisgemaakte appeltaart klinkt wat sjieker dan zelfgemaakte appeltaart. Maar jullie schrijven dat uit een stukje in Trouw blijkt dat er ook mensen zijn die met huisgemaakt ook bedoelen als je iets thuismaakt. Ik heb het stukje drie keer gelezen maar kan die verwijzing niet vinden. En dat huisgemaakt zich daardoor mogelijk verder gaat uitbreiden naar andere zaken lijkt mij dan ook geheel speculatief.

    BeantwoordenVerwijderen