Samen-stellingen: laat het lekker los!

Kijken jullie weleens op Goeievraag.nl? Dat is een best populaire website voor mensen die vragen hebben die je niet zo 123 kan googlen. Wij zijn er ook actief, en raken geregeld verzeild in verhitte discussies, omdat wij natuurlijk een zeker taal-liberalisme propageren. Nu raakten we bijvoorbeeld in conflict over het woord "namaak-auto-onderdelen". De reden: wij vinden dat er meer mag (maar niet alles overigens).

De vraag ging over hoe je dat woord spelt. De optie die werd gegeven was "namaak auto-onderdelen". Wij reageerden daarop door te stellen dat het niet zoveel uitmaakt. Je kunt ook best namaak-auto-onderdelen spellen; dat levert geen betekenisverschil op. Betekenis zit namelijk niet alleen in een woord, maar ook in de context: daardoor wordt duidelijk dat het niet gaat om onderdelen van namaak-auto's. Hoon viel ons ten deel! En niet alleen ons - we horen vaker mensen klagen dat de jeugd van tegenwoordig (en domme mensen in het algemeen) samenstellingen te vaak los schrijven. Maar waarom doen mensen dat? Waarom gebruiken mensen spaties en streepjes, als je ook namaakautoonderdelen zou kunnen schrijven? Nou, ten eerste doen we dát natuurlijk niet, want klinkerbotsing. Maar. Ja! Aha! Daar komen we al richting antwoord!

Dat antwoord is kort. Begrijpelijkheid. Leesbaarheid. Daarom doen mensen dat. Heel lange woorden zijn moeilijk te lezen, en door er een streepje in te knallen maak je het woord leesbaarder. Zie het woord taalliberalisme in de inleiding van dit stukje. Dat schrijf ik liever met een streepje, want dan wordt het doorzichtiger. Let op, dat is mijn eigen ervaring en geen wetenschappelijk feit. Maar het is in ieder geval interessanter je af te vragen waardoor het komt, dan het alleen maar af te keuren. Neem nou die moeilijke IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull. Als je daar een welgemikt streepje in ramt, dan lijkt het me beter te doen. Of twee! Eyjaf-jalla-jökull. Eitje. 

Helaas is binnen het taaladvies deze mening nog niet populair (zie advies bijv. hier). Maar waarom zou je het nogal lange voetbalverslaggeversjargon eigenlijk niet gewoon spellen als voetbal-verslaggevers-jargon? De betekenis is precies hetzelfde, maar je begrijpt misschien als lezer het woord sneller. 

Vaak wordt overigens het Engels genoemd als invloed op samenstellingspelling, maar dat is niet bewezen. De Engelsen gebruiken het verbindingsstreepje niet zo vaak, dus deze "fouten" zijn sowieso niet hun schuld. De crux is dat in het Engels, zo is mij uitgelegd, woorden eerst los zijn, dan een verbindingsstreepje krijgen, en dan aan elkaar worden geschreven. Interessant genoeg is er een relatie met klemtoon. Een oudere docent van mij spreekt bijvoorbeeld van "ice CREAM", terwijl ik, en velen met mij, spreken van "ICE cream". De eerste uitspraak is als van een frase, zoals "black book", de tweede als van een samenstelling, "blackboard". Wellicht dat we dus "ice cream" ook aan elkaar gaan schrijven.

Er zijn natuurlijk ook samenstellings-mogelijkheden die wél een betekenisverschil genereren. Daarom stellen wij ook niet namaakauto-onderdelen voor. Je moet dat niet doen, want hoe onwaarschijnlijk ook, het kan dat mensen het verkeerd begrijpen en denken dat het om onderdelen van namaakauto's gaat, i.p.v. namaakonderdelen. Hoe dan ook kan het door dit soort spellingen langer duren voordat je het woord begrijpt. Om dezelfde reden moet je natuurlijk nooit "enkel sokken" schrijven wanneer je enkelsokken bedoelt, want, net als laatst bij de lidwoorden, betekenisverschil. 

Dit is typisch een geval waarin wij dus wat meer speling propageren. Waarom zou je per se één regel moeten hebben, en daar altijd aan vast moeten houden? Waarom zou je mensen niet wat meer zelf kunnen laten beslissen? Je zou natuurlijk kunnen zeggen dat mensen één regel willen, dat ze zekerheid willen. Maar als je het vrijlaat ontstaat een ander soort zekerheid, namelijk dat mensen de begrijpelijkste/leesbaarste optie kiezen. De lezer weet dan ook wat bedoeld wordt.

Een veelgehoorde reactie op dit soort statements is: "Ja, maar dan kun je alle regels wel loslaten". Dat is natuurlijk een drogredenering van je reinste water. Niemand propageert namelijk het loslaten van alle regels - wat wij voorstellen is wat meer speling, gewoon een beetje loslaten en relativeren. Zoals bijvoorbeeld het Witte Boekje dat op sommige punten doet, door een adviesspelling te geven, maar ook andere opties. Als je zelf liever geen spaties dan wel streepjes gebruikt in samenstellingen, prima. Maar wees er gewoon een beetje boeddhistisch over -   los   laten     geeft      ruimte     !