Missen of ontbreken?

Door Marten van der Meulen 

A: Dat heb ik nog niet gedaan, daar mist nog een stuk.

B: Ontbreekt! Daar ontbreekt nog een stuk.

Sommige 'taalfouten' zijn zeer bekend, andere (onzes inziens) minder. Dit is er zo eentje: ik had geen idee dat er iets mis kon zijn met 'missen'. Maar ook de Taalunie vindt dat A's zin "geen standaardtaal" is (waarom? dat komt zo). Dat is, volgens ons, conservatieve pedanterie. Milfje vraagt u: is er betekenisverschil tussen deze twee zinnen?

1. Er miste die ochtend een doos koekjes en een zak brood uit de keuken.

2. Er ontbrak die ochtend een doos koekjes en een zak brood uit de keuken.

Het enige dat er mis is, volgens de Taalunie, is dat missen vooral overgankelijk wordt gebruikt (ik mis iets), en ontbreken onovergankelijk (iets ontbreekt). Zie ook wat de Onze Taal adviesdienst erover schrijft. 
Het is eenvoudig te zien dat en waarom hier een verandering plaatsvindt. Twee woorden betekenen op zich hetzelfde (hoewel niet altijd natuurlijk: ik ontbreek mijn geliefde kan niet, maar DAT zeggen we ook niet). Aanvankelijk mocht je ze alleen in verschillende grammaticale contexten gebruiken, maar steeds meer mensen gebruiken ze in beide.

Milfje vindt heus niet dat alles zomaar mag (anarchie regels zijn alleen nodig als er anders iets mis gaat), maar hier hebben wij geen probleem mee. Laat het gaan, anders is het alleen maar slecht voor 's mensens cholesterol. Maar wat vinden jullie? Waren jullie je hiervan bewust? Bezigen jullie dit zelf wel eens? Schandpaal of vrijspraak?

(M)'n vriend: waarom het Nederlands niet functioneert

Door Sterre Leufkens

Ik zeg dit niet snel, maar: er is iets grandioos mis met het Nederlands. Sorry, het is zo. Wij hebben namelijk geen toereikend woord voor onze relatiegenoot-met-wie-we-niet-getrouwd-zijn. We zeggen namelijk: 'mijn vriend(in)'. En dat werkt dus niet.

Praat streektalen met me!

Het zijn prachtige tijden voor de liefhebber van Nederlandse dialecten en regionale accenten. En dat allemaal dankzij Kenny B. Die schreef een liedje, over hoe hij door Parijs loopt en een mooi meisje ontmoet. Hij spreekt haar aan in het Frans, maar hoezee hoera, ze kan Nederlands. Kenny verzoekt haar dan ook vriendelijk dat te gebruiken: spreek Nederlands met me!

Inspiratie voor zangers uit het hele land om mooie vrouwen te verzoeken in hun eigenste streektaal te communiceren. Hieronder een overzichtje van de mooiste inzendingen.

Wat voor geluid maakt een pistool?

Taal is oneindig gevarieerd. Niet alleen is er oneindige variatie in de talen van de wereld, maar ook binnen onze eigen taal, het Nederlands, is ontzettend veel variatie. Die variatie zit in van alles: hoe we het woord auto uitspreken, of we koelkast of ijskast zeggen, of we sello of tsjello zeggen, hoe we de /r/ uitspreken, en ga zo maar door.  En dan hebben we het nog niet eens over dialecten! Veel van die variatie is bekend, maar soms kom je een kadootje tegen, waar je om moet grijnssmullen. 

Zo ook deze. Lezend in een versie van Roodkapje kwam ik de uitdrukking "pief poef paf" tegen. Merkwaardig, dacht ik: ik zou zeggen "pief paf poef"! En wat blijkt? Allebei komt voor, en wel met een regionaal verschil! Namelijk dit (zo melden ons diverse bronnen):

pief paf poef - vooral in Nederland

pief poef paf - vooral in België

Nu is dit natuurlijk heerlijk onverklaarbaar. Wat voor reden zou er moeten zijn dat dit in Nederland op de ene, in Vlaanderen op de andere zou worden gedaan? Voor veel taalverschillen is de respectievelijk sterke Duitse (op het Nederlands) dan wel Franse (op het Vlaams) invloed belangwekkend. Is dat hier ook zo? Wie een theorie heeft, die roepe en reagere!

Belangrijker is altijd om dit soort variatie aan de kaak te stellen. Dus, Vlamen en Hollanders, Limburgers en Groningers, reageer in al uw getalen op onze survey: wat zou u zeggen? 

Waarom heet Wierum Wierum?

Je kunt doen aan de wetenschappelijke verklaring van plaatsnamen. Je doet dan aan toponymie. Een fascinerend en rijk veld, zoals Peter-Alexander Kerkhof onlangs weer bewees. Maar weet je wat OOK leuk is? De plaatsnamen en de sagen daarachter! Zo schreven we eerder al over hoe de naam Leiden is afgeleid van het woord afgeleide. In de categorie plaatsnamenetymologie reizen we vandaag af naar het exotische Fryslân. Kent u Wierum? Zo niet: ga erheen, het is er prachtig. Het is de plek waar de bisschop van York misschien wel een keer strandde, waar ze superhippe truien dragen, en waar het verenigingsleven geen grenzen kent.

Maar waarom heet Wierum Wierum? Een tipje van de Friese sluier: het antwoord staat al in de titel... Lees er alles over in de Verhalenbank!

Een nieuw Groen Boekje: waarom?

Door Sterre Leufkens

VUT-regeling, maar cao-overleg. Re-integratie versus reïncarnatie. Het Suikerfeest, tegenover het kerstfeest. Het is 24-jarige, maar 24 uursservice. Een reuzengestalte, maar een reuzekerel. Onlogisch en frustrerend? Niet te leren? Toch staan al deze vormen al twintig jaar in het Groene Boekje. Voor ambtenaren zijn ze verplichte kost, en sinds 1995 krijg je het precies zo op school. Ooit waren andere spellingswijzen toegestaan, maar de overheid maakte daar met een reeks wijzigingen een eind aan. Deze inconsequente gevallen ontstonden juist in een poging de regels te verbeteren.

De spellingswijzigingen van 1995 en 2005 riepen massale weerstand op. Maar tegen alle protest in blijft de Taalunie iedere 10 jaar een nieuw Groen Boekje uitbrengen. In oktober van dit jaar verschijnt dan ook een nieuwe woordenlijst. De reacties getuigen nu al van frisse tegenzin, met name omdat de verschijning van het boekje gepaard gaat met groot feest, terwijl de Taalunie intussen flink moet bezuinigen (zie hier). Toch is het niet onlogisch dat onze spelling soms verandert. Een korte geschiedenis van aanpassingen, aan de hand van dit dossier.

Kak!

In haar column in de nieuwe aflevering van OnzeTaal praat Aaf Brandt Corstius over het woord "kak". Zij stelt dat dit woord steeds vaker voorkomt, en dat zij vermoedt dat het komt uit de kringen van "Amsterdamse acteurs". Nu gebruik ik dit woord best vaak, en heb het ook aan mensen in mijn omgeving opgedrongen. En ik kan EXACT zeggen waar ik deze taalinnovatie vandaan heb: uit de onderstaande sketch van Draadstaal. 

Het komt niet vaak voor dat je een taalverandering zo precies kan koppelen aan een persoon of een gebeurtenis. Vaak is het eerste gebruik simpelweg het de eerste keer dat een woord opduikt in een geschreven tekst. Maar er zijn andere voorbeelden zijn bijvoorbeeld het woord 'quark', dat voor het eerst werd gebruikt door James Joyce in zijn boek Finnegan's Wake. 

Kennen jullie nog leuke taalvernieuwende woorden, of weten jullie nog precies wanneer jullie een woord voor de eerste keer hoorden? We zijn benieuwd!

Neder-L: prins onder de blogs

De laatste weken woedt er een verwoede rel op het Interweb, over de bezuinigingen van de Taalunie. Milfje weet te weinig van de materie en gaat sowieso niet schelden (al vindt ze het wel belachelijk dat dat gedrocht dat recente boekje Taalhelden hier "een mooi initiatief" wordt genoemd. Mooi initiatief misschien, een keer samenwerken, maar een wanstaltige suboptimale uitkomst, zoals we eerder schreven). Maar in de reactie van Geert Joris staat één ding dat gewoon belachelijk is. Het laat precies zien met wat voor een iemand we hier te maken hebben. Hij noemt Neder-L namelijk  de "online cafétoog van de maatschappij." 

Vingers als kuddedieren? Murakami, maak ons gek!

Door Marten van der Meulen

Ik las onlangs De jacht op het verloren schaap uit, van Haruki Murakami (leest het ook!), en het viel me gaandeweg steeds meer op hoe exotisch de vergelijkingen eigenlijk zijn die hij pleegt. Nu zijn er altijd wel auteurs geweest die vreemde similes hebben gebruikt, maar bij Murakami zijn ze wel heel prominent aanwezig. Een paar voorbeelden, ook uit ander werk, een klein beetje duiding, en natuurlijk de vraag: kent u er ook nog eentje?

Welk woord komt maar één keer voor op het Internet?

Door Marten van der Meulen

Gisteren had ik het met mijn lieftallige vriendin over de weekplanning. De laatste tijd gebeurde het weleens dat we de agenda's iets te veel langs elkaar planden: had de een de woensdag vrij, dan de ander de donderdag. Maar deze week kwamen we erachter dat we we zowaar de vrije dagen op elkaar hadden afgestemd. In het daaropvolgende mild-euforische gesprek kwam schertsend het woord "agendaoptimalisatie" langs. Natuurlijk meteen even gegoogled, en wat blijkt: dit woord werd pas één keer gebruikt op het ganse internet! 

In goed Grieks is een woord dat maar één keer voorkomt in een tekst een hapax legomenon (of gewoon 'hapax', voor vrienden). Ze zijn bekend uit de Bijbel, waar er wel 1500 inzitten (zie hier voor lijstje). Maar ze komen sowieso heel veel voor, omdat dat is hoe taal werkt: sommige woorden komen heel veel voor, en heel veel woorden komen heel weinig voor. Ook is het nog zo dat woorden die vaker voorkomen vaak korter zijn. Te gek allemaal, lees er meer over bij de Wet van Zipf. Voordehandliggend op een bepaalde manier, maar toch fascinerend. 

Vroeger was dit een spelletje, dat wel door mensen werd gedaan. Vind de woorden, die maar één keer op het hele internet voorkomen (ik speel dit spel overigens ook met YouTube-filmpjes die maar één keer zijn bekeken). Ik meende dat dit Google Hacks heette, maar daarmee kom je nu op andere plekken terecht.

Maar dan nu de opdracht: welke woorden komen maar één keer voor op het hele internet? Delen in de comments!