De beste/irritantste regel uit het Groene Boekje afl. 2: koppel-streepje

Dit najaar, bij u in de bioscoop: het Nieuwe Groene Boekje! Een van de taalevents van het jaar, maar wel eentje die gepaard gaat met een beetje spanning. Wat zullen ze nu weer veranderen? Wij doken eens in de bestaande spelling. We vroegen onze fanschare wat men de irritantste spellingsregels vond. Een heikel punt dat constant in het nieuws is (Rijks Museum!) betreft streepjes, spaties en klinkerbotsingen. Ook het koppelteken bonsde tegen de deur van de ergernissenkast. Oké, dan gaan we dat eens lekker bespreekbaar maken. Wat is nou eigenlijk de regel? En wat is de (on)zin ervan?

De Echte Regels

De leidraad bij het groene boekje zegt dit. Dat is nogal veel, dus we vatten het weer even samen en laten van alles weg. 

- Woorden in een woordgroep schrijven we los (een tof blog). 

- Samenstellingen en afleidingen schrijven we aaneen, zonder koppelteken (taalblogpost; bloggen, blogde, geblogd). 

- Een samenkoppeling, d.w.z. een woordgroep die zo vaak samen voorkomt dat het een vaste uitdrukking is geworden, krijgt streepjes tussen de woorden (kruidje-roer-me-niet).

Enkele uitzonderingen 

- Gelijkwaardige delen in een samenstelling krijgen een koppelteken: zwart-wit. Dit telt alleen wanneer de delen ook omgewisseld kunnen worden zonder betekenisverandering (wit-zwart). Je zegt niet: wetenschappelijk-populair, dus het is populairwetenschappelijk. 

- Als het tweede deel van een samenstelling een hoofdletter moet hebben, komt er ook een koppelteken: pro-Deoadvocaat.

- Na een cijfer, symbool of losse letter ook een koppelteken: 65+-pas.

- Bij een klinkerbotsing, jawel, een koppelteken: auto-onderdelen, om te voorkomen dat je autoon-derdelen zou lezen (quod waarschijnlijk non, maargoed).

Maar waarom?

We kennen de beweegredenen van de commissie niet, maar we vermoeden dat ze gedacht hebben: zo veel mogelijk aan elkaar. Dat is immers een simpel uitgangspunt, en dat was op zich het uitgangspunt van de Gehele Toestand: Helderheid, Overzichtelijkheid, Regelmaat. Wat bij elkaar hoort, schrijf je ook als 1 woord (dat rijmt ook nog eens). Niet zoals die rare Engelsen, die alles maar de hele tijd los schrijven. Pas als aaneenschrijven er écht raar uitziet (65+pas, autooptie) moet er misschien ergens een streepje in. 

Waarom niet?

Zoals de bedenkers zelf toegeven, is de grens tussen een woordgroep en een samenkoppeling niet scherp te trekken. Wanneer is iets een vaste uitdrukking? Dat is een willekeurige beslissing van de Taalunie, dus moet je het opzoeken en uit je hoofd leren. Dat doet wat af aan het gebruiksgemak van de regels. Het valt de regelaars ook weer niet echt aan te rekenen, want we hebben het hier over taal. Het is simpelweg niet zo dat op 12 september 1771 'kruidje, roer mij niet' nog een zin was, en op 13 september opeens een samenkoppeling. Die grens ís nou eenmaal arbitrair, en daar kan de Taalunie niks aan veranderen.

Wij hebben ook, toch, een beetje een probleem met het uitgangspunt van 'alles aaneen, tenzij'. Hoe langer, namelijk, het woord, hoe minder overzichtelijk. Zeker bij samenstellingen van 3 of meer delen, moet je soms 3 of meer keer kijken voor je weet wat de onderdelen zijn en wat bij wat hoort. Zie bijvoorbeeld de discussie over namaakauto-onderdelen, en denk aan langeafstandsloper (ik lees dan eerst: sloper van lange afstanden).

Wat nu?

Uiteraard: zelf beslissen. Wij laten de leesbaarheid altijd de doorslag geven, en kiezen daarom lekker voor namaak auto-onderdelen, en voor lange-afstands loper, en voor populair-wetenschappelijk. Of voor iets anders, als we daar zin in hebben. Zoals wij altijd zeggen: de wereld zou een stuk mooier zijn als mensen hier minder over zeurden, maar meer keken naar heldere formuleringen en het uitroeien van vaagtaal.