Het Groene Boekje (afl. 4): HOOFDLETTERS

Dit najaar, bij u in de bioscoop: het Nieuwe Groene Boekje! Een van de taalevents van het jaar, maar wel eentje die gepaard gaat met een beetje spanning. Wat zullen ze nu weer veranderen? Wij doken eens in de bestaande spelling. We vroegen onze fanschare wat men de irritantste spellingsregels vond. We bespraken al de tussennnn, het koppel-teken, en maakten een uitstapje naar Engelse woorden. Vandaag in de Grote Groene Adventskalender: dE hOoFdLeTtEr.

De Echte Regels

Allereerst weer even: wat zegt de Officiële Leidraad er eigenlijk over? Nou, dit. Kort samengevat: eigennamen krijgen een hoofdletter. Ja, oké, maar wat telt als eigennaam?

- Namen van (fictieve) mensen: Milfje Meulskens. Tussenvoegsels krijgen alleen een hoofdletter als de voornaam er niet bij staat, dus Milfje van der Meulskens, maar meneer Van der Meulskens. 

- Aardrijkskundige namen, ook na een streepje. Amsterdam, Noord-Holland, Nederland, Europa, maar de wereld want dat is een ding en geen naam. Tenzij je het toch als naam gebruikt: 'Hee, Wereld, koel eens af!' Oja, windrichtingen zijn klein, talen groot (het noorden, het Nederlands). Spullen die naar hun herkomstlocatie zijn vernoemd zijn gewoon spullen en geen plaatsen, dus een fles bordeaux krijgt een kleine letter.

- Periodes krijgen geen hoofdletter (de advent, januari), maar feestdagen wel (Pasen, Kerstmis). Samenstellingen met een feest erin krijgen geen hoofdletter. Zo krijg je Eerste Kerstdag, kerstvakantie, Eerste Paasdag en paaszondag. 

- Nu wordt het echt lastig, en politiek ook nog. Volkeren krijgen een hoofdletter (de Friezen), maar etnische en religieuze groepen een kleine (bedoeïnen, moslims). Joden kun je dus schrijven als Joden (Israëlieten, geografische groep) of als joden (aanhangers van het jodendom, de godsdienst).

- Als het tweede deel van een samenstelling een hoofdletter krijgt, blijft ie gewoon staan en komt er een koppelteken voor: zwart-Amerikaans, regering-Kennedy. Als het eerste deel een hoofdletter krijgt, is het weer kapot moeilijk: dan blijft die hoofdletter in principe staan (Beatlesplaat), tenzij de persoon niks met het uiteindelijke woord te maken heeft (beatleshaar, want dat kapsel wordt door andere mensen gedragen).

Maar waarom?

Het idee achter de regels is logisch: naam (voor specifieke persoon of plaats) = hoofdletter, geen naam = kleine letter. Het wordt lastig met woorden die naar verschillende dingen kunnen verwijzen (Bordeaux/bordeaux, Jood/jood) en bij afleidingen en samenstellingen. De achterliggende gedachte is wederom: als de naam/locatie echt nog in de samenstelling zit, blijft de hoofdletter, maar als het iets heel ander betekent, dan niet. 

Waarom niet?

Ja, het idee is wel goed, maar helaas levert het een reeks lastige gevallen op. Ten eerste jJood - daar kwamen kKamervragen van. Zoals je hier kunt lezen kreeg de Taalunie ooit brieven van zeer beledigde Joden, die het verschil in bijvoorbeeld 'joden en Arabieren' kwetsend vonden. Ook is er de kritiek, dat je om het woord te kunnen spellen eerst moet achterhalen of de referent wel of niet gelovig is. Onze Taal adviseert bij twijfel een hoofdletter te gebruiken, maar erkent dat anderen het juist precies andersom adviseren. Kortom: chaos, gotspe, en mesjogge - de regel is goed bedacht, maar functioneert in de praktijk niet lekker. Hetzelfde geldt voor samenstellingen met hoofdletters. Het idee is prima, maar er is een enorm grijs gebied waar het onduidelijk is of de samenstelling nog wel of niet meer met de naamgever te maken heeft. 

Ons advies

Natuurlijk, zoals steeds: beslis zelf, met beleid. Er is een grijs gebied tussen Naam en woord, en jij, autonome speller, hebt de vrijheid om te bepalen hoe je binnen dat gebied spelt. Dat heeft geen ernstige gevolgen: anders dan met koppeltekens en spaties krijg je door hoofdletters zelden betekenisverschillen, en voor de leesbaarheid van het woord maakt het ook al weinig uit. Zo lang je maar niet PER ONGELUK JE CAPSLOCK AAN LAAT staan, is het allemaal niet zo'n ramp.