woensdag 27 januari 2016

Mannetjes en vrouwtjes en baby's

Woorden betekenen meer dan je denkt. Naast hun woordenboekbetekenis, laten ze vaak namelijk ook zien wie de macht heeft, hoe sociale verhoudingen zijn. Het geeft ophef (al dan niet terecht) over het gebruik van ogenschijnlijk eenvoudige woorden als 'man' en 'vrouw' (kijk maar, Van Dale is misschien wel sexistisch!). Zelfs een ogenschijnlijk kilosimpel begrip als ‘mannetje’ blijkt bol te staan van nuances, connotaties, en diepe filosofische kwesties. Desalniettemin wordt het steeds meer gebruikt – dat is althans mijn persoonlijke observatie. Wat betekent het dan en waarom is het populair?

'Mannetje' bestaat uit twee stukken woord, met elk hun eigen betekenis: man (persoon van het mannelijk geslacht, jeweetzelf) en een aangepaste versie van het verkleinend achtervoegsel –je. Kortom: een mannetje is een kleine man. Simpel als een appeltaart. Daar staat tegenover dat we 'vrouw' en dus ook 'vrouwtje' hebben. Voor jongere medemensen hebben we geen speciaal achtervoegsel, maar een heus nieuw woord: 'jongen' en 'meisje'. Daar kan je dan nog wel 'jongetje' van maken, bij 'meisje' hoort het verkleinende deel al bij het woord (van 'meid').

Nu is mijn vriendenkring de laatste tijd nogal van de baby’s. Overal om me heen duiken jongetjes en meisjes hun moeders uit. Mij valt op dat vaders/moeders/opa’s/oma’s/verzorgers het dan bij de pasgeboren meisjes over ‘mijn meisje’ hebben, maar bij de pasgeboren jongens vaak over ‘mijn mannetje’. Dat is vreemd: waarom dan niet ook 'mijn vrouwtje' voor een vrouwelijke baby? En waarom niet 'mijn jongetje' voor een mannelijke baby?

Het gebruik van het verkleinwoord voor een baby is op zich niet zo gek. Verkleinwoorden worden namelijk megavaak gebruikt om affectie uit te drukken. In het Nederlands, maar ook in andere talen, bijvoorbeeld in deze verkleinde namen: Estrellita (sterretje in het Spaans), Shmulik (Shmuelletje, in het Jiddisj), en zie hier voor veel meer. Je ziet dat ook in een andere betekenis die ‘mijn mannetje’ redelijk recent kreeg, toen het ging verwijzen naar ‘mijn vriend/man/echtgenoot’. “Lekker met m’n mannetje op vakantie geweest!” Deze betekenis komt ook met 'vrouwtje' voor, maar dan (interessant genoeg), vooral als 'het vrouwtje': "lekker met het vrouwtje wezen stappen'.

Yolanthe en haar mannetje Wesley 
Wat dat betreft is het dus niet gek om je zoon ook een verkleinwoord toe te bedelen. Maar waarom dan niet ‘jongetje’? Ik vermoed (maar het is pure speculatie) dat het woord ‘jongen’ een te weinig stoer imago heeft. Een jongen, dat is iemand zonder haar, met een hoge stem, die nog niet naar de sportschool gaat, en niet als een echte vent af en toe een kitten redt. Ook vermoed ik dat verzorgers/oma’s/etc. juist wel de stoerheid van hun mannelijk kroost willen benadrukken. Als ze een koosnaampje gebruiken, op zichzelf al niet erg mannelijk, dan is jongetje misschien wel erg ‘kleinerend’. Een mannetje is een jong doch stoer kind. Denk ik dan. 

Maar dit leidt ons tot raadsel numero 2: waarom hoor je nooit (toch?) het equivalent ‘mijn vrouwtje’? Vermoedelijk voelt men bij een vrouwelijke baby minder de behoefte om te benadrukken hoe stoer ze is. Dat is minder een compliment – tenminste, ik vind dat wel een compliment, en velen met mij denk ik, maar cultureel gezien vrees ik dat in de lievelingscomplimentenranking bij vrouwen 'lief' boven 'stoer' staat. Bovendien benadruk je meer het volwassen aspect door 'mannetje' of 'vrouwtje' te gebruiken. Bij een man is dat cool, bij een vrouw minder. De associaties die de woorden 'man' en 'vrouw' oproepen in tegenstelling tot resp. jongen en meisje (stoer, volwassen) zijn dus voor een man positief en voor een vrouw, nouja, prima, maar niet het grootst mogelijke compliment. Terwijl, meisje, dat roept denk ik weer associaties met schattig en lief op, en dát is nou juist wel weer fijn voor vrouwen en niet voor mannen. 

Conclusie: wil je een baby complimenteren, heb het dan over een stoer mannetje of een lief meisje. Of over een leuk baby'tje natuurlijk.

9 opmerkingen:

  1. Interessant! (Vooral hoe vijandig ik blijk te worden van gozers die 'het vrouwtje' zeggen, alsof ze het over een stuk keukengerei hebben.)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Haha ik snap dat je daar vijandig van wordt. Ik moet zeggen: ik vind dat een bizarre observatie. Waar komt het gebruik vandaan?!

      Verwijderen
    2. Zou het niet weten, maar ongetwijfeld speelt de sociale groepsdruk mee dat 'mannen onder elkaar' niet geacht worden lief taalgebruik te bezigen, en dan dus constructies kiezen die acceptabel laatdunkend zijn.

      Ik vermoed ook dat ze het zelden in aanwezigheid van het daadwerkelijke vrouwtje doen; zelfs als het voor de grap was zou ik ze de stamppotstamper in het gezicht hebben gedrukt, en ik ben notabene een mannetje.

      (Doet me overigens ook denken aan Oboema, die zijn vriendin geregeld aanduidt met 'dat spul').

      Verwijderen
  2. Ook gangbare maar onevenwichtige man/vrouwaanduiding: men & ladies (b.v. in toiletten; ook bij ons destijds in India op de campus).
    Nog een opmerking: heel veel meisjesnamen zijn verkleinvormen van jongensnamen. Vaak is zelfs de verkleinuitgang tot een zelfstandige naam geworden: Egberdina, Berendina enz. > Dien.
    Merkwaardig allemaal.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Inderdaad! Op Twitter merkte ook al iemand op dat de woorden 'heer' en 'dame' ook verschillende associaties oproepen en dus verschillend gebruikt worden. Een eigen onderzoek waard.

      En inderdaad, verkleinwoorden en vrouwtjes horen bij elkaar als olie en vuur. Zo ook vrouwelijk en onzijdig geslacht - in het Nederlands zijn dit aparte categorieën, maar in veel talen vallen ze samen. Je hebt dan een verdeling 'man' en 'niet-man'.

      Zeer merkwaardig, inderdaad.

      Verwijderen
    2. Het zou interessant zijn om na te gaan of er culturen bestaan waar het andersom gaat, dus dat mannennamen aantoonbaar van vrouwennamen zijn afgeleid. (Constructies als 'Marc-Marie' lijken me toch weer van een andere orde.)

      Verwijderen
  3. Denk dat het ook misschien te maken heeft met hoe onze maatschappij tegenover ouder worden staat. Een jongen wilt zo snel mogelijk een 'man' worden, terwijl een meisje het beste zo lang mogelijk jong en aantrekkelijk wilt blijven. Een 'vrouw' is toch wel zeker iemand over de 30, met connotatie dat ze 'over haar houdbaarheidsdatum' is. Wil je je kleinzoon een klein beetje stoer noemen? Jazeker! Wil je je kleindochter een klein beetje te oud en daardoor onaantrekkelijk noemen? Meh...

    Woorden voor 'vrouw' lijden in West-Germaanse talen trouwens redelijk vaak onder pejoratie. Denk maar aan Nl.'wijf', wat ooit gewoon 'echtgenote' betekende, of Eng. 'hussy', wat komt van het woord 'housewife'. Misschien ook een tendens?

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Goed punt! Ik ben het met je eens dat ouderdom hier ook een rol speelt. 'Mannetje' en 'vrouwtje' betekenen natuurlijk ook 'oude (gekrompen) m/v'.

      En dat laatste is zeker waar. We schreven er hier al over: http://milfje.blogspot.nl/2015/07/de-historie-van-dames.html . Blijkbaar gaat 'vrouwtje' eenzelfde toekomst tegemoet?

      Verwijderen
  4. Ik heb het sowieso altijd al typisch gevonden dat we bij mannen een veel groter aantal woorden hebben om de persoon mee aan te duiden; vrouwen zijn meisje of vrouw, mannen kunnen naast jongen en man ook nog een knul, vent, kerel, gozer of gast zijn. Het is een lopend grapje tussen mij en mijn broertje dat we doen alsof dat afgebakende categorieën zijn en dan discussiëren we of iemand een man dan wel een vent is.

    Ik denk dat die leeftijdsconnotatie ook daar terugkomt. Een kerel of een vent klinkt volwassen of zelfs oud, dus je noemt je kind een kereltje of een ventje als je zijn stoerheid wil benadrukken. Gozertje of gastje noem je andermans kinderen meestal als je juist wil benadrukken dat ze te jong zijn om de dingen uit te halen die zij uithalen; zij zijn eigenlijk nog niet eens volwaardige gozers en gasten, en dat is al niet veel. En een knulletje is hetgeen je je broertje noemt als je het hem er in wil wrijven dat je twee jaar ouder bent.

    BeantwoordenVerwijderen