Pas op: mezen slaan!

Wat mijn megacollega me nou vertelde: als vinken en mezen fluiten, dan noem je dat geen ‘zingen’ zoals bij andere zang(!)vogels, maar ‘slaan’. Je ziet dat terug in het woord ‘vinkenslag’. Dat kende ik óók al niet, maar enige navraag in mijn omgeving leert dat het wel enige herkenning oproept, vooral in de leeftijdscategorie 50+. Hoe kom je erop! Ik was er althans nooit opgekomen. Het inspireerde me tot een zoektocht naar hoe dat dan wel of niet is gekomen. Zie hieronder voor een multimediaal spektakelverslag van de queeste, inclusief geluidsmateriaal en linguïstisch weergegeven vogelgeluiden.

Door Sterre Leufkens

Dat je bij vinken ‘slaan’ moet gebruiken, kun je wel begrijpen als je luistert naar hun geluid: dat is een soort ritmische herhaling van een klank. Waar je ‘zingen’ eerder associeert met melodie (veel toonhoogtevariatie), is ‘slaan’ toch echt meer een ritmisch ding, en inderdaad: een vink doet meer met ritme dan met melodie.

Oordeelt u zelf of het voor de mees ook geldt. Hier een koolmees. 

Die navraag waar ik het net over had leert mij dus dat sommige mensen nog wel van de vinkenslag gehoord hebben, maar dat nauwelijks nog iemand weet dat mezen ook slaan. Dat doet vermoeden dat er misschien vroeger nog wel meer vogels sloegen, maar ja, hoe kom je daarachter? Door het aan (de webdienst van) Onze Taal te vragen natuurlijk! De twitteradviesdienst meldt dat volgens de WNT “dit gebruik zich ontwikkeld kan hebben uit dat met een muziekinstrument als onderwerp” – de OT-twitteraar voegt daar een wijs ‘tsja’ aan toe. Ze vertellen me verder dat ook nachtegalen slaan (dat zeggen ze hier ook), maar waarom, dat weet zélfs het Genootschap niet.

Dan maar eens naar de ornithologen. Bij de Dutch Birding Association hebben ze alleen van slaande vinken gehoord, niet van navenante mezen of galen. Ze verwijzen me door naar Paul Marcus, een kenner van vogels en etymologie, dat treft. Hij weet te vertellen dat er nog drie slagvogels zijn: 

de roodmus (die zegt pleased-to-meet-you, vriendelijk he, al hoor ik het hieronder niet echt terug - misschien slaat deze Mexicaans?)

de matkop (pèh-pèh-pèh of tsieuw-tsieuw-tsieuw) 

en de kwartel (kwik-me-dít kwik-me-dít).

De kwartelslag wordt al genoemd in een boek uit 1636, terwijl het slaan van andere vogels pas vanaf de 19^e eeuw in sommige vogelgidsen opduikt – vandaar dat Marcus denkt dat ‘slaan’ bij vogels aanvankelijk tot kwartels beperkt was, en pas later ook bij vinken en de hele reutemeteut gebruikt werd. In een Duits woordenboek uit ongeveer 1800 staat ‘schlag’ van vogels wel weer genoemd: misschien hebben we het dus uit het Duits overgenomen.

Nog een leuk weetje van Marcus: in de WNT maken ze onderscheid tussen de vinkeslag (=het slaan van vinken) en de vinkenslag (ding om vinken mee te vangen). Spelling is overal!

Ik kan nog uren doorslaan over dit onderwerp, maar ik vermoed dat jullie nog meer te doen hebben vandaag. Ter afsluiting dus, en lering énde vermaak: roerdompen blijken ook al niet te zingen, slaan doen ze ook niet, nee: ze pompen! En sinds de jaren negentig hoempen ze. Ik vind het klinken alsof je op een bierflesje blaast, maar goed, ieder z'n associaties... Dames en heren: een hoempende roerdomp!