Hoe groot is de Nederlandse taal?

door Marten van der Meulen

Sinds begin dit jaar werk ik zowaar part-time in opdracht van de Taalunie. Ik werk mee aan een interessant project, waarover later zeker meer. Hoe dan ook, ik verdiep me nu enigzins in de Taalunie, en wat blijkt? De informatie die de Taalunie verspreidt is niet altijd even consequent. Ik wil natuurlijk niet de hand bijten die mij voedt, maargoed: het dient gezegd. Neem bijvoorbeeld de berichtgeving over de omvang van het Nederlands. Op de website van de Taalunie zegt men dat het Nederlands een middelgrote taal is. In hun beleidsplan staat echter dat het Nederlands een kleine taal is. We hebben het dan overigens over aantallen sprekers. Los van het feit dat het vreemd is dat hier geen overeenstemming over is binnen dezelfde organisatie, is het best een boeiende vraag: hoe groot is het Nederlands nou eigenlijk?

Eerst even kort iets over woorden als groot en klein. Het klinkt als een open deur, maar het is goed om je te realiseren dat zulke woorden geen absolute waardes vertegenwoordigen. Ze zijn context-afhankelijk. Zo is een grote vlieg natuurlijk nog steeds veel kleiner dan een kleine olifant. Bij taal speelt dit ook een rol, maar hier is de context voor veel mensen waarschijnlijk helemaal niet duidelijk. Want wanneer is een taal groot of klein?

Dit is een veel ingewikkeldere vraag dan je misschien op het eerste gezicht zou zeggen. Want wie bepaalt dat, of een taal groot of klein is? En vooral: hoe bepaal je dat? Nogmaals even te verduidelijking: we hebben het hier over de vraag hoe groot een taal is op basis van hoeveel sprekers het heeft. Je zou ook iets kunnen zeggen over de hoeveelheid woorden, of de hoeveelheid literatuur, of zelfs de geografische verspreiding, maar dat is al helemaal arbitrair, en bovendien zegt dat niet zoveel. Er zijn heel veel talen die helemaal niet geschreven worden bijvoorbeeld.

Wat betreft wie bepaalt hoe groot een taal is: dat kan in principe iedereen doen. Het is een interpretatiekwestie. Maar als je dit wil vaststellen, dan is het wel goed om de feiten te weten over het Nederlands, en over de talen van de wereld. Dus! Hier zijn wat feiten over talen, gebaseerd op Ethnologue (een website die helaas sinds kort achter de betaalmuur zit...). NB: het loopt ietsje achter.

- er zijn 7102 talen op de wereld.

- er zijn ongeveer 6,3 miljard sprekers van die talen.

- De grootste taal is het Chinees. Dit wordt gesproken door ±1,3 miljard mensen.

- Nederlands heeft 22 miljoen sprekers.

- In onderstaande tabel (Bron: Ethnologue) staan wat meer cijfers over de aantallen talen en hun aantal sprekers.

Bron: Ethnologue

- 

Nu, je kunt (denk ik) een paar van bovenstaande feiten gebruiken om te bepalen hoe groot het Nederlands is.

1. Er zijn ongeveer 59x zoveel sprekers van het Chinees als van het Nederlands. Iets dat 59x zo klein is als iets anders, kun je best klein noemen. In vergelijking met het Chinees kun je Nederlands dus een kleine taal noemen. Maarja, ook dit is arbitrair. Bovendien: vergeleken met het Chinees zijn alle talen klein.

2. Het Nederlands behoort tot de 1,3% grootste talen. Van de bovenste 1,3% van iets, wat dat ook is, kun je best zeggen dat het groot is. Vergelijk het met olifanten: neem de 1,3% grootste olifanten, en je hebt vrijwel uitsluitend grote olifanten. Afgezet tegen het aantal talen in de wereld is het Nederlands een grote taal. Het probleem met bovenstaande bewering is dat de verdeling van talen over de schaal van kleinst naar grootst niet gelijkmatig is. Je kunt je dus afvragen of deze bewering veel betekent.

3. Als je kijkt naar het percentage sprekers van het geheel (kolom 6 hierboven), dan zie je dat het Nederlands in ergens in de groep tussen 40% en 79% zit. Als je een groot-middelgroot-klein verdeling maakt (waarom zou je dat doen, maargoed), dan is het Nederlands dus een middelgrote tot kleine taal. 

4. Je kunt ook heel andere criteria gebruiken. Engels is bijvoorbeeld dé taal van het internet. Wat dat precies betekent is moeilijk te kwantificeren. Een heel klein onderdeel van het antwoord daarop is kijken naar hoeveel Wikipedia-artikelen er in een taal zijn. Zegt weinig, maar wel iets. En kijk eens: op aantal staan we trots 5e! Dus: op Wikipedia is het Nederlands een grote taal.

5. En dan is er nog mijn lievelingsargument: perceptie. Dat is van ongelooflijk belang, want niet wat waar is, maar wat wij dénken dat waar is beïnvloedt onze interactie met de wereld om ons heen. En wat betreft perceptie is Nederland klein: qua oppervlakte staan we 131e, qua inwonersaantal 65e. En je ziet het ook vaak in berichtgeving over sport en bedrijfsleven: voor "zo'n klein landje" hebben we maar veel! Qua perceptie is Nederland dus klein.

Kortom: het hangt er maar net van af waar je naar kijkt. Nu is de vraag, welk criterium de Taalunie hanteert, en of dat een terecht criterium is. Nou: dat weten we niet. Ze zeggen dat nergens. Je zou zelfs kunnen denken: de Taalunie profileert het Nederlands als klein, omdat daarmee de urgentie van hun bestaan wordt bevestigd... 

Op basis van bovenstaande feitjes zou ik Milfje (dat zijn er twee) het Nederlands echter zeker niet als kleine taal neerzetten. Dat doet geen recht aan de positie van het Nederlands ten opzichte van alle andere talen ter wereld. Daarom zeggen wij Milfje: het Nederlands is een middelgrote taal. Bam. Daar. Weg met vaagheden.