vrijdag 11 maart 2016

Hoe groot is de Nederlandse taal?


Sinds begin dit jaar werk ik zowaar part-time in opdracht van de Taalunie. Ik werk mee aan een interessant project, waarover later zeker meer. Hoe dan ook, ik verdiep me nu enigzins in de Taalunie, en wat blijkt? De informatie die de Taalunie verspreidt is niet altijd even consequent. Ik wil natuurlijk niet de hand bijten die mij voedt, maargoed: het dient gezegd. Neem bijvoorbeeld de berichtgeving over de omvang van het Nederlands. Op de website van de Taalunie zegt men dat het Nederlands een middelgrote taal is. In hun beleidsplan staat echter dat het Nederlands een kleine taal is. We hebben het dan overigens over aantallen sprekers. Los van het feit dat het vreemd is dat hier geen overeenstemming over is binnen dezelfde organisatie, is het best een boeiende vraag: hoe groot is het Nederlands nou eigenlijk?


Eerst even kort iets over woorden als groot en klein. Het klinkt als een open deur, maar het is goed om je te realiseren dat zulke woorden geen absolute waardes vertegenwoordigen. Ze zijn context-afhankelijk. Zo is een grote vlieg natuurlijk nog steeds veel kleiner dan een kleine olifant. Bij taal speelt dit ook een rol, maar hier is de context voor veel mensen waarschijnlijk helemaal niet duidelijk. Want wanneer is een taal groot of klein?

Dit is een veel ingewikkeldere vraag dan je misschien op het eerste gezicht zou zeggen. Want wie bepaalt dat, of een taal groot of klein is? En vooral: hoe bepaal je dat? Nogmaals even te verduidelijking: we hebben het hier over de vraag hoe groot een taal is op basis van hoeveel sprekers het heeft. Je zou ook iets kunnen zeggen over de hoeveelheid woorden, of de hoeveelheid literatuur, of zelfs de geografische verspreiding, maar dat is al helemaal arbitrair, en bovendien zegt dat niet zoveel. Er zijn heel veel talen die helemaal niet geschreven worden bijvoorbeeld.

Wat betreft wie bepaalt hoe groot een taal is: dat kan in principe iedereen doen. Het is een interpretatiekwestie. Maar als je dit wil vaststellen, dan is het wel goed om de feiten te weten over het Nederlands, en over de talen van de wereld. Dus! Hier zijn wat feiten over talen, gebaseerd op Ethnologue (een website die helaas sinds kort achter de betaalmuur zit...). NB: het loopt ietsje achter.

- er zijn 7102 talen op de wereld.
- er zijn ongeveer 6,3 miljard sprekers van die talen.
- De grootste taal is het Chinees. Dit wordt gesproken door ±1,3 miljard mensen.
- Nederlands heeft 22 miljoen sprekers.
- In onderstaande tabel (Bron: Ethnologue) staan wat meer cijfers over de aantallen talen en hun aantal sprekers.

Bron: Ethnologue

Nu, je kunt (denk ik) een paar van bovenstaande feiten gebruiken om te bepalen hoe groot het Nederlands is.

1. Er zijn ongeveer 59x zoveel sprekers van het Chinees als van het Nederlands. Iets dat 59x zo klein is als iets anders, kun je best klein noemen. In vergelijking met het Chinees kun je Nederlands dus een kleine taal noemen. Maarja, ook dit is arbitrair. Bovendien: vergeleken met het Chinees zijn alle talen klein.

2. Het Nederlands behoort tot de 1,3% grootste talen. Van de bovenste 1,3% van iets, wat dat ook is, kun je best zeggen dat het groot is. Vergelijk het met olifanten: neem de 1,3% grootste olifanten, en je hebt vrijwel uitsluitend grote olifanten. Afgezet tegen het aantal talen in de wereld is het Nederlands een grote taal. Het probleem met bovenstaande bewering is dat de verdeling van talen over de schaal van kleinst naar grootst niet gelijkmatig is. Je kunt je dus afvragen of deze bewering veel betekent.

3. Als je kijkt naar het percentage sprekers van het geheel (kolom 6 hierboven), dan zie je dat het Nederlands in ergens in de groep tussen 40% en 79% zit. Als je een groot-middelgroot-klein verdeling maakt (waarom zou je dat doen, maargoed), dan is het Nederlands dus een middelgrote tot kleine taal. 

4. Je kunt ook heel andere criteria gebruiken. Engels is bijvoorbeeld dé taal van het internet. Wat dat precies betekent is moeilijk te kwantificeren. Een heel klein onderdeel van het antwoord daarop is kijken naar hoeveel Wikipedia-artikelen er in een taal zijn. Zegt weinig, maar wel iets. En kijk eens: op aantal staan we trots 5e! Dus: op Wikipedia is het Nederlands een grote taal.

5. En dan is er nog mijn lievelingsargument: perceptie. Dat is van ongelooflijk belang, want niet wat waar is, maar wat wij dénken dat waar is beïnvloedt onze interactie met de wereld om ons heen. En wat betreft perceptie is Nederland klein: qua oppervlakte staan we 131e, qua inwonersaantal 65e. En je ziet het ook vaak in berichtgeving over sport en bedrijfsleven: voor "zo'n klein landje" hebben we maar veel! Qua perceptie is Nederland dus klein.

Kortom: het hangt er maar net van af waar je naar kijkt. Nu is de vraag, welk criterium de Taalunie hanteert, en of dat een terecht criterium is. Nou: dat weten we niet. Ze zeggen dat nergens. Je zou zelfs kunnen denken: de Taalunie profileert het Nederlands als klein, omdat daarmee de urgentie van hun bestaan wordt bevestigd... 

Op basis van bovenstaande feitjes zou ik Milfje (dat zijn er twee) het Nederlands echter zeker niet als kleine taal neerzetten. Dat doet geen recht aan de positie van het Nederlands ten opzichte van alle andere talen ter wereld. Daarom zeggen wij Milfje: het Nederlands is een middelgrote taal. Bam. Daar. Weg met vaagheden. 

7 opmerkingen:

  1. Het verbaast me enigszins dat je niet in de beschouwing betrekt dat je een en ander ook op Europees niveau moet bekijken. Voor allerlei taalbeleid is dat een relevant niveau, niet alleen omdat je kunt ijveren voor gebruik van het Nederlands in allerlei organisaties, maar ook omdat de Taalunie in ieder geval in het verleden ervoor heeft geijverd samen te werken met vergelijkbare Europese instellingen (ik heb overigens de indruk dat hier weinig uit is gekomen en dat die samenwerking ook geen prioriteit meer heeft).

    Overigens: wanneer de overheid de hand is die je voedt, moet je er natuurlijk juist in bijten. Die overheid is immers van ons allemaal en we moeten met zijn allen proberen hem beter te maken: hij is niet van de toevallige mensen die in dienst zijn getreden en die deze opdracht hebben gealloceerd. Door die mensen te willen sparen, doe je uiteindelijk de gemeenschap geen goed.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik begrijp je punt over Europa. Hier zijn echter weinig duidelijke cijfers over beschikbaar vrees ik, dus ik zag daarvan af. De bestaande cijfers veranderen echter weinig: 11e van de 105 talen.

      Wat betreft de hand die je voedt bijten: dat is toch makkelijker als je je niet druk hoeft te maken over een eventuele verlenging van je aanstelling. Ik kan wel bijten, maar als dan de chef zegt: hoepel op, dan zit ik met m'n ideologie maar mooi op straat. Ik geloof daarom in gericht bijten, en met mate. Zelfs bij de overheid :)

      Verwijderen
    2. De cijfers over Europa zijn juist betrekkelijk gemakkelijk te vinden. Het gaat in dit geval immers alleen om de officiële talen van de Europese landen; minderheidstalen doen sowieso niet mee in de Europese instituties (afgezien van Catalaans en Galicisch, een klein beetje, maar dat is een ander verhaal).

      Verwijderen
  2. U lijkt niet helemaal consequent: eerst heeft u het over 22 miljoen Nederlandstaligen (inclusief ruim 6 miljoen Vlamingen), maar in punt 5 beperkt u het Nederlandse taalgebied uitsluitend tot Nederland. Dat zal de Taalunie niet graag lezen ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Het maakt toch ook nog uit wat je allemaal tot één taal rekent, zo zijn die 1,3 miljard sprekers van 'het Chinees' niet allemaal sprekers van hetzelfde Chinees en de diskussie over of je alle Chinees als één taal moet beschouwen is toch al wel gevoerd? Die 1,3 miljaard haalt het grootste Chinees, het Mandarijns, alleen als je ook L2-sprekers meerekent, maar dan krijg je in deze tabel ook wel een andere verdeling, want dan zou je ook andere talen heel andere sprekersaantallen moeten geven, in elk geval Engels, Frans, Russisch en wat regionalere lingua-franca's als Swahili worden dan toch ook flink groter.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Een losse gedachte van mij: Er zijn ook stemmen (nee, geen stemmen in mijn hoofd :-)) die het Afrikaans nog tot Nederlands rekenen. Ik weet ook wel dat Afrikaans officieel als aparte taal aangezien wordt, maar de wederkerige verstaanbaarheid is misschien inderdaad zo groot dat er toch iets voor te zeggen valt om het Afrikaans ook tot het Nederlands te rekenen? Veel basisprincipes van de spelling zijn bijvoorbeeld ook idem in beide talen.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Een losse gedachte van mij: Er zijn ook stemmen (nee, geen stemmen in mijn hoofd :-)) die het Afrikaans nog tot Nederlands rekenen. Ik weet ook wel dat Afrikaans officieel als aparte taal aangezien wordt, maar de wederkerige verstaanbaarheid is misschien inderdaad zo groot dat er toch iets voor te zeggen valt om het Afrikaans ook tot het Nederlands te rekenen? Veel basisprincipes van de spelling zijn bijvoorbeeld ook idem in beide talen.

    BeantwoordenVerwijderen