vrijdag 8 april 2016

Ik rebel of ik rebelleer?



Bron: De Volkskrant
Verwondering, niet veroordeling. Daar gaat het bij Milfje om. Al meer dan 3 jaar observeren we taalgebruik. We proberen daarbij niet te oordelen. Dat betekent niet dat we alles even mooi vinden: we houden die mening gewoon voor ons (meestal dan). Vandaag had ik daar moeite mee. Ik observeerde namelijk weer eens een taalfenomeen, en wel in de Volkskrant. Mijn eerste reactie was: fout! Maar toen ik er eens dieper in dook, bleek het eigenlijk heel leuk te zijn. Zie, ik nam er een screenshot van (het origineel is hier). Hou je vast jongens en meisjes: in deze tekst staat iets wat nog nooit werd vertoond in het Nederlands!



Hebben jullie het gelezen? In dit tekstje staat een taalprimeur! Er staat namelijk "Ik rebel". Dat is, voor zover ik met een snelle Google-zoektocht heb kunnen vaststellen, nog nooit eerder gebruikt in het Nederlands (hoewel, lang niet alles staat op Google). Het is een letterlijke vertaling (hoewel, vertaling...) van de originele Engelse tekst, die luidt: "I rebel". Een interessante keuze. Ik vroeg de VK om commentaar, daar is het nog even op wachten.


Hoera, primeurtje dus voor de Volkskrant! Hoewel, hoera... Ik merk dat ik dit wel echt als 'fout' ervoer. Dat betekent niet dat ik het fout vind, maar het roept wel een reactie op. Er is namelijk een prima Nederlands werkwoord voor "een rebel zijn": rebelleren. Hoewel, Nederlands werkwoord... dat is natuurlijk afkomstig van een hartstikke Frans woord. Het is echter wel geaccepteerd in het Nederlands. Je kunt dat werkwoord zelfs omzeilen door te zeggen "ik ben een rebel". 

Kijk, nu komen we ergens. Je kunt dus op twee manieren "I rebel" vertalen. Die twee manieren komen niet even vaak voor op internet. "Ik ben een rebel" komt zo'n 3000 keer voor, "Ik rebelleer" nog geen 1000 keer. Maar zijn die twee uitdrukkingen wel inwisselbaar? Betekenen ze wel hetzelfde?

Ik denk het eigenlijk niet. Zeker in de context van de aankomende Star Wars-film hebben ze een andere lading. Als je een rebel "bent", dan is dat niet iets wat je aan de kapstok hangt als je smiddags om 1700 uur uit je werk komt. Het is een voortdurend iets. Je hoeft het niet altijd uit te oefenen, maar het is iets wat aanblijft. "Ik rebelleer" daarentegen is iets dat gaat om een bepaald moment, een bepaalde actie. Het kan wel herhaald worden, maar het is niet iets wat eindeloos doorgaat. Vergelijk: "ik studeer" of "Ik ben student". Tuurlijk, "ik studeer" kan ook betekenen dat je langer bezig bent, maar "Ik ben student" heeft alleen de betekenis van voortdurendheid. Een interessante vraag is natuurlijk dan altijd: komt het een steeds vaker voor? Welke contexten worden gebruikt? Das voer voor onderzoek, wie weet komen we er ooit nog aan toe #schipmettijd

Ach ja, de oneindige subtiliteit van de taal. Zonder badinerend te willen doen: zo kan het dus ook. Je ziet iets waarvan je denkt dat het fout is, maar als je verder kijkt is er altijd wel iets interessants. Dát betekent het om een taalliefhebber te zijn. Kijk verder dan de fout, en er is altijd iets nieuws te ontdekken in de jungle van de taal. Durf (daar komt-ie) een rebel te zijn.

8 opmerkingen:

  1. Interessant! Ik vraag me ook af hoe de vertaler 'rebel' zelf zou uitspreken. Op z'n Engels (niet echt vertaald dus);
    op z'n Nederlands met klemtoon op de eerste lettergreep (leenwoord met Nederlandse fonologie);
    of op z'n Nederlands met klemtoon op de laatste lettergreep (zoals het znw)?
    Ik vermoed zelf de eerste optie. Klinkt natuurlijk meteen wat stoerder dan 'ik rebelleer'.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Interessant punt! Hoewel (dat lijkt mijn favo woord te zijn vandaag): vergeet niet dat zelfs als het op z'n Engels wordt uitgesproken, de klemtoon op de laatste lettergreep ligt. Het is een werkwoord, geen zelfstandig naamwoord. Als er toch Engelse invloed in de uitspraak ligt, dan zou die te merken kunnen zijn aan de uitspraak van de r.

      Verwijderen
    2. Op z'n Engels is natuurlijk ook met /i/ in de eerste lettergreep.
      Dat Nederlands met klemtoon vooraan, dus rebbul of reebul, vind ik wel te gek voor woorden. Maar in Nederland kan dat blijkbaar (en bij ons kunnen er weer andere dingen ...)
      Grappig of bizar of beide: ik herkende de tekst meteen, hoewel ik heel zeker wist dat ik gisteren géén Volkskrant had gelezen. Blijkt dat het artikel (alvast alinea's 2 en 3, 1 is anders) is overgenomen door De Morgen, vandaar. Vreemd detail: als ik google op "Ik rebel" kom ik wel meteen bij Milfje, maar niet bij de genoemde kranten. De eerste (gerelateerde) 'hit' (nr. 66) is een Belgische filmblog (die zonder bronvermelding het eerste stuk uit De Morgen overneemt), de tweede (nr. 67) is uiteindelijk dan toch de Volkskrant (naar De Morgen zoek ik niet verder). Zegt iets over Google, denk ik.

      Verwijderen
    3. Beste HC, de /i/ in de eerste lettergreep kan ik niet zo goed plaatsen. IN het standaard-Engels is het volgens mij een /ə/, die, afhankelijk van of rebel een werkwoord of een zelfstandig naamwoord is, op respectievelijk de eerste of laatste lettergreep valt. Een uitspraak met de /i/ in de onbenadrukte lettergreep komt volgens mij alleen voor in bv. Australisch en Nieuw-Zeelands Engels, en dan ook nog alleen in de beklemtoonde versie (i.e. het zelfstandige naamwoord).

      Verwijderen
    4. Ik had het natuurlijk alleen over het werkwoord. Volgens mijn (oude) Van Dale E-N is de uitspraak /ri'bel/ (rijmt min of meer op N. libel). Volgens mijn (iets minder oude) Collins Cobuild idem dito. Zelfde patroon in woorden als rebellion, rebellious, trouwens. Tot slot Daniel Jones' Pronouncing Dictionary, 13th edition (ja, da's ook niet meer zo jong), zelfde verhaal, maar tussen vierkante haken (i.e. "less frequent") ook jouw versie. Het lijkt erop dat de /ə/ nu "more frequent" is geworden, toch een wat confronterend gegeven ...
      Je laatste zin snap ik wel niet: "/i/ in de onbenadrukte lettergreep (...) alleen in de beklemtoonde versie (i.e. het zelfstandig naamwoord)"? Het zelfstandig naamwoord rijmt op 'pebble', hoe zou daar een /i/ kunnen klinken (/'ribl/, 'rebbil/? Kan ik niet goed bij. Of versta ik je verkeerd?

      Verwijderen
    5. Ik heb er ook wat uitspraakwoordenboeken bijgehaald, en die zeggen inderdaad ook dat er een uitspraakverschil is tussen /ˈreb.əl/ en /rɪˈbel/. Verbaasd mij nogal, heb ik niet geleerd in mn BA Engels (misschien als 'te moeilijk' gezien?)
      Wat betreft die laatste zin: die klopt inderdaad niet, en hij is ook niet waar. In Australisch en Nieuw-Zeelands Engels is de klinker in debenadrukte lettergreep in zowel re'bel als 're bel een /i/. Heel goed te horen bij bv. Rhys Darby.

      Verwijderen
  2. Ik heb me altijd erover verbaasd dat het Nederlands, toen het al die Franse werkwoorden overnam, ook steeds die nutteloze infinitiefuitgang '-er' erin hield. Het Engelse heeft dat (in de meeste gevallen) beter gedaan. 'Rebellen' is een stap richting efficiëntie. Kun je nog rebellen, rebel dan mee!

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Wel even oppassen dat het woord 'rebbelen' al bestaat in het Nederlands (voor 'druk praten,' in mijn beleving ook enigszins inhoudsloos). http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/rebbelen

    Dus die uitspraak 'ik rebbel' levert dan een onbedoelde dubbelzinnigheid op.

    BeantwoordenVerwijderen