Troostende taal

Taal is een handig ding, maar soms heb je er niks aan. Denk maar eens aan de situatie waarin iemand overleden is, en je een nabestaande wilt troosten. Het liefst zou je in taal uitdrukken wat je voelt, hoe erg je het vindt, dat je meeleeft, al die dingen, maar woorden schieten op zo'n moment tekort om zulke gevoelens echt uit te drukken. En dan zeg je maar: 'Ik heb er geen woorden voor'. Waarom is taal zo onhandig, juist voor zo'n sociaal relevant gebeuren als troost?

Om in te zien dat taal wel degelijk kan troosten, moeten we taal denk ik niet zien als een manier om betekenis over te brengen. Wat namelijk wél helpt als je je rot voelt (althans bij mij), is het herhalen van grote stukken tekst. Mensen doen dat graag, bijvoorbeeld door samen te zingen (zie hier voor een sterk voorbeeld uit de actualiteit), samen te bidden, of mooie gedichten te delen. Bij zulke rituelen gaat het niet per se om de betekenis van de woorden. Ja, die moet natuurlijk wel enigszins troostend en hoopvol zijn, dus zongen ze in Brussel Imagine en niet een random liedje uit de top 40. De betekenis voegt uiteraard iets toe, maar los daarvan heeft het samen-taal-gebruiken een sociale betekenis. Het verbindt en verbroedert (sprak zij stichtelijk).

Een ander voorbeeld van taal met een ritueleske betekenis zijn de taalclichés, waar vorig jaar een boekje over verscheen. Bij het afrekenen (tasje erbij? spaart u zegels? bedankt, tot ziens!), het arriveren (kom verder! kon je het vinden?), en bij het condoleren (ik heb er geen woorden voor) heb je de beschikking over een heel scala aan ready-made zinnetjes. Je hoeft die zinnen niet te bouwen, zoals ik deze zin opbouw - ze zijn er, kant-en-klaar, andere taalgebruikers herkennen ze direct, en klaar is je sociale contact. Zulke brokken taal zorgen voor zekerheid, voor herkenning en dus geruststelling, voor een veilige wereld waarin de woorden en de zinnen overbekend zijn.

Taal gebruiken is niet zomaar woorden op een rij zetten om informatie te geven. Het is een ultiem sociale handeling.