Jij bent de enige! (samen met iemand anders)

Een van de nadelen van taal is dat je het altijd lineair moet presenteren. Of je praat of schrijft: je presenteert taal stukje voor stukje. Dat betekent dat je mensen een beetje op het verkeerde been kan zetten. Ik had een tijdje terug (toen ik nog voor de MOOC van Marc werkte) enorme ruzie met iemand, omdat wij zeiden: "Iedereen heeft taal, behalve in uitzonderlijke gevallen". Voor mij een normale constructie, voor mijn gesprekspartner niet. Nu kwam ik laatst nog een dergelijke constructie tegen, die heul vreemd aandoet. Geen andere constructie doet vreemder aan (samen met één andere).


Over de behalve-constructie ontspon zich de volgende discussie:

"Dus níet iedereen," zei hij gepikeerd.

"Dat klopt," riposteerde ik terughoudend.

"Dan mag je dat niet zeggen", viel hij me agressief aan.

"Nouja, jawel, want dat is hoe behalve werkt", suste ik goedmoedig.

Ik sta nog steeds achter mijn opmerking, maar vreemd is het wel. Eerst stel je dat iets categorisch waar is (iedereen is een complete set), om vervolgens dit weer te verminderen. Een gekke manier van informatie presenteren. Andersom is overigens ook raar: "Behalve in uitzonderlijke gevallen heeft iedereen taal". Dan leg je meer de nadruk op die uitzonderlijke gevallen, en bovendien weet je nog niet eens waar het precies over gaat voordat je bij het laatste woord bent. Onhandig zeg, lineaire taal...

De laatste tijd valt me een dergelijke constructie ook vaak op mijn lievelingssite VI.nl op. In de aanloop naar Eredivisiewedstrijden "duikt VI als vanouds in de statistieken" (dat staat boven al die stukjes). In die stukjes komt met enige regelmaat onderstaande voor: 

Ook hier wordt een bepaalde uitspraak gedaan, die vervolgens bijgesteld wordt, net als bij behalve-zinnen. Toch ervaar ik deze zinnen als veel vreemder. Hoe komt dat? Ik heb twee verklaringen bedacht.

1. Misschien heeft het te maken met de hoeveelheid ontkrachting. Als je 'alles bijstelt' met 'uitzonderlijke gevallen', dan blijft alles min of meer intact. Wanneer je 'Geen team' bijstelt met 'nog een ander team', dan verdubbel je de hoeveelheid waar het om gaat. Dat heeft dus veel meer impact.

2. Wellicht speelt ook telbaarheid een rol. Het bijstellen van 'alles' naar 'alles in een klein beetje' is misschien minder moeilijk dan het bijstellen van iets waarvan je precies weet hoeveel het is. Grappig weetje: je kunt dit soort bijstellingen niet doen met andere opties dan 1 of alles/nooit (Ajax en PSV hebben de meeste doelpunten (samen met NEC). Daarover een andere keer meer.

Goed, of dit de oplossingen zijn, dat weet ik niet. Meer onderzoek lijkt me nodig (misschien iets voor Ronny Boogaart? Hoewel die dit waarschijnlijk allang heeft bestudeerd). Hoe moet het trouwens dan wel? Nou, je zou volgens mij al veel oplossen door te zeggen: "Alleen NEC hield dit seizoen even vaak de nul in eigen huis als Ajax." Alleen leg je dan de focus op NEC, en dat wil je natuurlijk niet als je over Ajax schrijft. 

Die focus op Ajax, dat is een van de redenen om deze constructie te gebruiken. Een andere reden is dat het is veel sterker om te zeggen "tegen geen enkele (oja behalve die ene andere)" dan "ja dit is leuk maar het is niet uniek". Dit heeft allemaal te maken met de kracht en richting van wat je zegt. Je laat zien hoe ongelooflijk speciaal het is, voordat je je uitspraak bijstelt. De uitspraak "iedereen heeft taal, behalve" is vergelijkbaar. Je roept 'alles' op bij de lezer/hoorder, en modificeert dat een beetje. Stel dat je zou zeggen "Bijna iedereen heeft taal", dan heeft dat niet dezelfde lading. 

Goed, dat is wat ik erover kwijt wilde. Hoe staat het met jullie? Vreemde constructie, of valt het mee?