woensdag 19 oktober 2016

Waarom word ik altijd Martin genoemd in plaats van Marten?

door Marten van der Meulen

De marter, in het Engels ook wel Marten genoemd...
Al zo lang ik me kan herinneren word ik met enige stelselmaat Martin genoemd. Als kind vond ik dat heel erg: waarom zeiden mensen mijn naam toch niet goed? Ik vond het ook altijd heel ongemakkelijk om mensen te verbeteren. Inmiddels ben ik ouder, wijzer, en vooral gewend aan dat het fout gaat. Bovendien vind ik in toenemende mate taalfouten, zelfs over mijn eigen naam, eerder interessant dan irritant. En dus dacht ik laatst, toen iemand De Fout weer eens maakte: hoe komt het eigenlijk dat dat fout gaat? 


Vaker

De voordehandliggende en veelgehoorde verklaring is dat de naam Martin vaker voorkomt dan Marten. Dat is in ieder geval een vaststaand feit: een blik in de Voornamenbank leert ons dat de naam Martin als 1e naam in 2014 meer dan 20.000 keer voorkwam, tegen slechts iets meer dan 6600 keer Marten. Eigenlijk niet eens zo'n heel groot verschil, maar misschien speelt het voorkomen van Martin in Engels en Duits ook nog een rol. Martin komt in ieder geval in het Nederlands dus ongeveer 3 keer zo vaak voor, maar is dat genoeg om de foute keuze te verklaren? Ik weet het niet...

Zelfs als dit een verklaring is, dan is die nog wel boeiend om verder te bekijken. Blijkbaar kiezen we (tenminste in dit geval), wanneer we niet zeker weten of we iets helemaal goed hebben gehoord (daar gaan we voor het gemak maar vanuit), voor de meest frequente vorm. Dat is niet zo heel vreemd, intuïtief: als je moet gokken, kun je het best gokken op iets wat waarschijnlijk is dan op iets wat onwaarschijnlijk is. 

Bovendien zijn veel taalwetenschappers het erover eens dat frequentie een belangrijke rol speelt in taal. Vormen die vaker voorkomen gedragen zich anders dan zeldzame vormen, bijvoorbeeld wat betreft taalverwerving, opslag in je hoofd en taalverandering. Maar het punt blijft: is 3 keer zo veel dan genoeg om voor Martin te kiezen? Is er een drempel waarbij mensen voor de meer voorkomende vorm kiezen? Je zou dit leuk kunnen testen in Friesland, waar Marten nog steeds (volgens mij) wél meer voorkomt: maken mensen daar minder fouten?

Of is er iets anders aan de hand? De tweede klinker van de naam Marten, uitgesproken als 'uh' is de bekende onbeklemtoonde klinker, schwa voor intimi. Het bevat een niksige klinker, die geen nadruk kan hebben (in het Nederlands). Zou het kunnen dat we bij een woordpaar met i/schwa kiezen voor de sterkste klinker? Frequentie speelt dan misschien ook wel een rol, maar een ondergeschikte. Ik kan zo snel geen ander woordpaar bedenken waarbij beide woorden voorkomen (Stevin/Steven... mwah), maar misschien helpt een van onze goedgeïnformeerde lezertjes? Daarop aansluitend: komt deze spraakverwarring alleen voor bij klanken die relatief dicht bij elkaar liggen? 

Woordbeeld

Bovenstaande kan echter nog steeds niet de hele uitleg zijn. Dit verklaart namelijk alleen waarom in gesproken interactie juist de meestfrequente vorm wordt gekozen: onze hersenen zijn lui, en kiezen de Frequente Weg of de sterkste klinker. Maar er worden ook vaak fouten gemaakt in geschreven taal, zoals laatst gebeurde. In een bericht van slechts 33 woorden stond twee keer mijn naam, en toch werd ik Martin genoemd. Dat vind ik opvallender: je zíet de naam Marten staan, en schrijft toch Martin. Het kan hier natuurlijk ook om frequentie gaan, maar dan nog: dat je het verschil tussen i en uh niet hoort, dat is één ding, maar dat je ook een afwijkend woordbeeld niet waarneemt, dat is wel kras. 

Het gaat namelijk om twee verschillende delen van taal, je gehoor en je leesvaardigheid. Misschien laat dit wel zien dat die twee delen helemaal niet zo verschillend zijn. Misschien is het stukje Martin/Marten wel als blokje opgeslagen in ons hoofd, en wordt dat op dezelfde manier geactiveerd wanneer we lezen of luisteren. Best interessant! We gaan hier overigens naar gebieden van de taalwetenschap waar ik weinig kaas van heb gegeten, maargoed, speculeren mag altijd. Al wie wete hoe of dat het zit, die vervoege zich hier.

Ontboezeming

Zijn jullie er nog? Mooi. Dan kan ik besluiten met een persoonlijke ontboezeming (al is het maar om dat schitterende woord te gebruiken). Dit stukje is namelijk op twee manieren ontzettend belangrijk voor me. Ten eerste zat ik vroeger echt best in mijn maag met die fout uitgesproken/geschreven naam. Hiermee ben ik er echt overheen, lekker therapeutisch dus. Ten tweede raakt dit stukje aan de kern van wat Milfje voor mij symboliseert. Taalfouten kunnen vervelend zijn, maar door ze te bestuderen is het mogelijk taal beter te begrijpen. Daarom wil ik taalwetenschapper zijn. Ik wil geen missionaris zijn, maar ik hoop door mijn enthousiasme over het bestuderen van fouten jullie lezertjes te laten zien hoe leuk taalkunde is. Leve taalfouten!

14 opmerkingen:

  1. Ik had vroeger een vriendje, Wolter,. Hij werd steevast Walter genoemd. Dat vond hij ook vrij vervelend. Logisch want je naam is groot onderdeel van je identiteit.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dat is inderdaad vervelend. Overigens: ook de naam Walter komt vaker voor dan Wolter, en de a en o liggen natuurlijk relatief bij elkaar.

      Verwijderen
  2. Ik word heel echt heel vaak Frauke, Sjoukje en Femke genoemd.En op schrift ondanks mijn eigen naam onderaan een mail vaak Sjoukje of Fraukje... een combinatie van alle processen die je noemt denk ik!

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Interessant, ik word heel vaak Anne ipv Anna genoemd, (ook schriftelijk) daar gaat je sterksteklinkertheorie!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. ai domper! En bovendien: daar gaat mn frequentietheorie, want Anna komt als eerste naam veel vaker voor dan Anne. Vreemd...

      Verwijderen
    2. We kunnen je theorie nog wel redden: als we aannemen dat mensen Annes vaak onterecht Anna hebben genoemd, is dit misschien hypercorrectie :)

      Verwijderen
  4. Karen wordt ook steevast Karin. Ik denk dat het veel met een soort luiheid te maken heeft. Zelfde reden waarom namen altijd worden afgekort, zelfs wanneer ze uit een lettergreep bestaan. Mijn naam wordt er daardoor niet mooier op, maar er zijn ergere voorbeelden. Bovendien doe ik het zelf ook.
    Bij uitspraak doet zich hetzelfde fenomeen voor. Het lijkt wel of er een soort doofheid is, om een klank precies te imiteren zoals het gezegd is. Je hoort een sch en je zegt een s. Onbegrijpelijk, maar dagelijkse praktijk.
    Ik had vroeger een directeur die Marten heette en die werd inderdaad heel vaak Martin genoemd. Heb wel het idee, dat ook te maken heeft met opleiding. Aan veel namen kun je in ieder geval heel vaak zien uit welke sociale klasse iemand komt.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Beste Liesbeth, goed voorbeeld van Karin en Karen! Maar wat heet luiheid ermee te maken? Volgens mij bedoel je daarmee hetzelfde als wat ik zeg, namelijk dat je hersenen dus de meestfrequenten vorm kiezen. Ik weet of ik dat per se luiheid zou noemen.

      Wat bedoel je met sch en s? Kun je voorbeelden geven?

      Je laatste zin vind ik gevaarlijk: ik denk dat dat in sommige gevallen waar is, maar je moet er wel heel erg mee oppassen om aan iemands voornaam een sociale klasse te koppelen. Dat ruikt al snel naar vooroordelen, en dat willen we niet.

      Verwijderen
  5. Ik word vaak Wilfried genoemd. Dat vond ik, vanwege de associatie met friet, irritant.
    Wilfried komt vaker voor dan Wilfred, zeker in België en Duitsland (maar weer niet in het VK); de woordbeeld -theorie zou ook van toepassing kunnen zijn.
    Zelf herinner ik me dat ik een Olof in het begin wel eens Olaf genoemd heb...

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Waarom zou men vaak Magda tegen mij zeggen, terwijl ik Marga heet? Welke theorie zou hier op losgelaten kunnen worden?

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Mijn theorie: al die onbeklemtoonde klinkers klinken in vlot lopende tekst hetzelfde, namelijk als een sjwa. En zo memoriseren we ze ook: Marten = Martin = /mart@n/ en Karen = Karin = /kar@n/ en Wilfried = Wilfred = /wilfr@d/ en Anna = Anne = /ann@/. Bij schriftelijk, vocatief of anderszins benadrukkend gebruik moeten we plotseling nadenken over de klinker en kiezen we voor de vorm die in ons geheugen het sterkst is. Meestal frequentste vorm (bijv. Martin), maar als iemand meer Anne's dan Anna's kent kan het zomaar Anne worden.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Andere gevallen uit de praktijk: Renier wordt eeuwig Reinier genoemd, en Olof Olaf. Mooi voorbeeld zonder gespelde e maar wel met sjwa in snelle spraak. Harald/Harold. Annamarie/Annemarie

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Mijn vrouw Karen wordt ook vaak Karin genoemd. Zelfs door tantes die haar naam al meer dan 40 jaar kennen, vanaf het geboortekaartje. En mijn naam, Eric, wordt vaak Erik. Ook mensen die mij opzoeken in de collegawijzer en mijn mailadres, waarin de c zit moeten typen, doen het in de tekst nog fout.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Tja, in Nederland hebben we ook we heel veel namen die maar 1 letter van elkaar verschillen. (Maarten/Marten/Martin/Mart, Anna/Anne/Annie/An) Gezien mijn eigen naam herken ik het probleem! Ik heb de indruk dat in de meeste landen mensen de nationale standaardvorm als officiele naam hebben en de regionaal en in de tijd verschillende varianten en afkortingen reserveren voor intimi. Wellicht is dat toch een stuk praktischer.

    Roelf D.

    BeantwoordenVerwijderen