Wat is er zelfvervaardigd? Over dubbelzinnigheid

Goedemorgen, graag uw aandacht voor het volgende. Van een van onze trouwe lezertjes kregen we het volgende stuk zin voorgelegd:

"als winkelruimte ten behoeve van de verkoop van zelfvervaardigde heren-, dames- en kinderkleding, kant, tafelkleden, souvenirs, gordijnen en gordijnstof"

De vraag is nu: wat moet er in deze winkel zelfvervaardigd zijn? Het antwoord op die vraag is interessant, en laat en passant ook nog even zien waarom spatie fouten en taalvouten vaak helemaal niet zo problematisch zijn.

De zin

Eerst naar de zin. Het gaat om een opsomming van dingen die al dan niet zelfgemaakt dienen te zijn. De vraag is of de bepaling 'zelfvervaardigd' over de gehele opsomming gaat, of over een deel van de opsomming. Theoretisch gezien zou de bepaling over iedere willekeurige combinatie van elementen kunnen gaan, maar zo werkt onze taal niet: een bijvoegelijk naam selecteert niet hinkelend. Bovendien lijkt het me, door het afbrekingsstreepje, logisch om alle soorten kleren als één geheel te beschouwen (hoewel daar op zich ook nog een onderverdeling in zou kunnen). Je mag dus dunkt ons zeggen dat er zes mogelijkheden zijn:

A. heren-, dames- en kinderkleding,

C. heren-, dames- en kinderkleding, kant, 

D. heren-, dames- en kinderkleding, kant, tafelkleden, 

E. heren-, dames- en kinderkleding, kant, tafelkleden, souvenirs

F. heren-, dames- en kinderkleding, kant, tafelkleden, souvenirs, gordijnen

G. heren-, dames- en kinderkleding, kant, tafelkleden, souvenirs, gordijnen en gordijnstof

We kunnen dit volgens ons al terugbrengen tot drie opties: A, F en G. Dat komt door de structuur van de opsomming: er is geen enkele taalkundige reden om de opsomming zomaar ergens te stoppen. Maar het kan wel dat het bijvoeglijk naamwoord óf alleen over de kleding, of over de rest tot en met gordijnen, of op alles van toepassing is. Dit lijkt ons een gevolg van het gebruik van het voegwoord 'en'. Hierbij moeten we aantekenen dat F ons dan weer betrekkelijk onwaarschijnlijk lijkt, syntactisch gezien, maar enfin. Belangrijkste is dat afgaande op de taalkundige structuur van deze zin het niet duidelijk is op welk deel van de zin 'zelfvervaardigd' van toepassing is.1

Intuïtie

OK, nu kun je dus zeggen dat een zin zoals deze echt dubbelzinnig is. Eventuele uitspraakinfo zou ons kunnen helpen, maar die is er niet. Ja, zei onze lezer, maar onzer intuïtie zegt dat de bepaling uitsluitend op de kleding sloeg. Aha! Nu komen we ergens. Taal is namelijk vaak alleen theoretisch ambigu: onze kennis van de wereld vertelt ons welke van de opties de logische is (zoals we al wel eens eerder hebben betoogd). Neem het volgende voorbeeld, dat laatst langs kwam toen het over het aanelkaarschrijven van woorden ging.

1. Veel diarree gevallen in restaurant

Dit is een iets ander voorbeeld, want het is niet theoretisch ambigu. Er staat dat er veel diarree is gevallen. Foei, spatiefout, onbegrijpelijk, andere betekenis! Nou, die andere betekenis is er misschien theoretisch wel, maar in de praktijk is zo'n lezing buitengewoon onwaarschijnlijk. Hoezo gevallen, van waar dan, en waarom: diarree valt niet zomaar. Gelukkig: onze kennis van de wereld redt ons, en maakt het onwaarschijnlijk dat mensen in het restaurant overschoenen moesten aan doen om andermans poepsel niet aan hun eigen schoeisel te krijgen.

Zelf maken

Taal wordt zelden in isolatie gebruikt, en echte ambiguïteit is dan ook zeldzaam. Onze kennis van de wereld, van hoe dingen werken, van wat logisch en waarschijnlijk is en wat niet, die kennis speelt voortdurend een belangrijke rol in het interpreteren van talige informatie. Maar nu komen we bij ons originele punt: hoe zit het met onze zelfvervaardigde zin? Op basis van onze kennis van de wereld zou ons namelijk zeggen dat alle genoemde producten in principe zelfvervaardigd kunnen zijn. We zouden het ook niet gek vinden dat een winkel die zelfvervaardigde kleding verkoopt, ook zelfvervaardigde gordijnen aanbiedt. Onze intuïtie zegt echter wel dat zelfvervaardigde kleding meer voorkomt, en dat zeker het verkopen van zelfvervaardigde souvenirs (spreek overigens uit soevunjees) niet heel voordehandliggend is. Maar helemaal onlogisch, zoals het vallen van diarree, is het toch ook weer niet.

Al met al vind Milfje het een interessant geval: is deze zin echt ambigu of niet? En zoja/nee, waarom dan (niet)? Deel met ons, o lezers, jelui intuïties!

1 Je zou kunnen zeggen dat de vorm van het bijvoeglijk naamwoord fout is voor 'kant', dat immers onzijdig is. Toch ervaar ik dat ten eerste niet als categorisch fout, en ten tweede lijkt het me in zo'n opsomming acceptabel.