Een taalschat op internet

door Sterre Leufkens

Heb jij een zwak voor uitdrukkingen? Zijn gezegdes helemaal je dat? En vind je dialecten keileuk? Dan kun je je hart ophalen, zomaar hierzo op het interwebz! Daar staat namelijk sinds kort een pracht van een verzameling van uitdrukkingen, uit allerlei Nederlandse dialecten. Verzameld door onder andere Milfje-v, in het kader van De Hogere Wetenschap. Maar waarom, hoe en wat?

Taalkundigen zijn, net als veel taalliefhebbers die er niet voor gestudeerd hebben, dol op uitdrukkingen. Ze doen er dan ook al jaren knetterveel onderzoek naar, dat wil zeggen: vooral naar Engelse uitdrukkingen. Die zijn interessant en mooi, daar niet van, maar er is nog zo veel meer. In ons taalgebied (Nederland en Vlaanderen) liggen de uitdrukkingen voor het oprapen (ik zou bijna zeggen: letterlijk, maar dan krijg ik haters op mijn figuurlijke dakje), dus waarom maken we daar niet eens fijn gebruik van?

Met een bicultureel (want Vlaams-Nederlands) onderzoeksteam gingen we de boer op en grasduinden ons een ongeluk in woordenboeken van maar liefst 13 dialecten. We vonden er meer dan 7000 uitdrukkingen, die we in deze database stopten, samen met informatie over vindplaats, betekenis, en grammaticale eigenschappen. Het is een feest om er lekker doorheen te bladeren: klik daarvoor op 'browse' en ga naar een dialect naar keuze. Genieten geblazen!

Wat je ook kunt doen is wat gerichter zoeken, bijvoorbeeld op een specifieke betekenis. Ga dan naar 'search', selecteer 'idioms' (de taalkundige term voor dit soort uitdrukkingen), en klik iets lager op het plusje voor 'idioms'. Je kunt dan een woord intikken om op te zoeken. Kijk maar eens wat er gebeurt als je zoekt op de betekenis 'zwanger': er blijken onverwacht veel uitdrukkingen te zijn over zwangerschap, vaak ook nog per ongeluk en/of van onbekende vaders. 

Het is niet toevallig dat er veel uitdrukkingen zijn voor juist dit soort thema's. Uitdrukkingen zijn namelijk een tikje verhullend: je kunt het over allerlei taboeëske dingen hebben, zonder de taboes direct te benoemen. Bovendien gebruiken we uitdrukkingen vooral in informele situaties, in alledaagse gesprekjes met goede bekenden, en in zo'n sfeer zul je vaker roddelen over ongewenste zwangerschappen dan dat je invloed van de laatste eurotop op de koers van de AEX bespreekt. 

Andere thema's die zich goed lenen voor uitdrukkingen: dronkenschap, luiheid, vreemdgaan, en vechten. Allerlei zondige zaken - zouden we daarom zo van uitdrukkingen houden?