TFW: WTF betekent dat?

Door Sterre Leufkens

Stoere lezers, bewegen jullie je wel eens op Twitter? Zo ja, dan heb je misschien wel eens de afko 'tfw' voorbij zien komen. De eerste keer dat ik 'm zag, moest ik even langs urbandictionary. En toen ik 'm voor de tweede keer zag, was mijn interesse gewekt. De frase komt namelijk voor in vele variaties, die vaak ook nog eens uit twee talen bestaan. Duik mee in de wondere wereld van tfw!

Eer jij je ouders met u of met jij?

Door Sterre Leufkens

Het is een bijzonder goed idee om vaak en veel in 'Het Bureau' te lezen, de romancyclus van Voskuil over zijn tijd bij het Meertens Instituut. Om meerdere redenen, zoals dat je nog eens wat leuke dingen leest over de beroemde taalkundige Jan Stroop, dat je leert over stammenstrijd binnen de Neerlandistiek, maar zeker ook omdat je een mooi inkijkje krijgt in de manier waarop mensen destijds (jaren 60, 70) praatten. Er is sinds die tijd nogal wat veranderd, o.a. in het gebruik van u en jij. Dat viel me op toen ik een passage las waarin Nicolien (de vrouw des hoofdpersoons) heur moeder aansprak met 'u'. Waarom deed ze dat, en waarom is het in onze tijd zo ongebruikelijk?

Favoriete en meestgebruikte scheldwoorden

Door Marten van der Meulen

Scheldwoorden zijn aan de orde van de dag. Als we een situatie of persoon tegenkomen die ons niet zint, dan gooien we er weleens een woord uit dat als scheldwoord wordt ervaren. Dat kan pannekoek of hansworst zijn, maar ook kankerlijer of tyfusmongool. Er wordt weleens geschreven over scheldwoorden, bijvoorbeeld over welke het meest voorkomen. Er is ook onderzoek naar de samenhang tussen populaire vloeken en cultuur: waarom schelden Nederlanders met ziektes, en Italianen met familieleden (hoerenzoon)?

Nu, dat is allemaal interessant. Maar waar we nog niets over zijn tegengekomen is waarom specifieke mensen voor een bepaald scheldwoord kiezen. Zijn daar taalkundige gronden voor? Maak je klaar voor een lezersonderzoek, want wij zijn benieuwd naar twee dingen: wat is je favoriete scheldwoord, en welke vloek/scheldwoord gebruik je vaak? Waarom vind je een bepaald scheldwoord juist zo lekker in de bek liggen? En gebruik je juist meer ziekten, of houd je juist van uitwerpselen, of is je vloekgedrag gebaseerd op gemeenschap van sappen? We horen het graag!

Het went ons aan: wennen we daaraan?

Door Marten van der Meulen

Hoewel liberaal van geest, ervaart Milfje toch wel verrassing bij ongebruikelijke taalwendingen. Zo ook laatst, toen wij deze kop waarnamen in de Volkskrant:

Dit ervaar ik als vreemd, en dat komt door het gebruik van het werkwoord wennen. Ik moest er even over nadenken, maar volgens mij is er het volgende aan de hand. Het werkwoord wennen komt op twee manieren voor. Volgens manier 1 is wennen een werkwoord met voorzetselvoorwerp, waarbij het vaste voorzetsel aan is:

1. Ik wen aan de mannen die op een lendendoek na helemaal bloot zijn. (bron)

In deze vorm komt wennen volgens mij vaak voor (ik weet niet hoe vaak, maar zal binnenkort eens een corpus induiken) met vormen van het werkwoord moeten, zoals in 2.

2. Hij moest wennen aan de stilte. (bron)

Een andere manier waarop wennen kan voorkomen is in een zogenaamde causatieve constructie. In zo'n constructie is een werkwoord zoals laten of doen nodig. Daarmee laat je zien (kijk daar was er een, snel de selfiestick!) dat iemand anders iets doet door wat jij doet. Ingewikkeld? Mwah, valt mee hoor. De zinnen komen heel veel voor:

3. Ik laat hem wennen aan de tondeuse. (bron)

Hoera, een onvervalste A.C.I.! Het onderwerp hij van de oorspronkelijke zin (hij went aan de tondeuse) is naar de vierde naamval verschoven, en het is in een ondergeschikte zin geduwd. Nu is dit allemaal niet zo hemelbestormend: er zijn hartstikke veel werkwoorden die in causatieve constructies voorkomen. Maar de grap is dat dat met wennen volgens mij heel vaak gebeurt. Enfin, dat doet er eigenlijk niet eens toe. Wat er wel toe doet is dat Boudewijn Steur hier het werkwoord wennen wel gebruikt met een vierdenaamvalsvorm (ons) maar zonder dat die in een ondergeschikte zin staat. Daardoor lijkt het alsof het werkwoord wennen een lijdend of meewerkend voorwerp heeft gekregen, en een overgankelijk werkwoord is geworden. Ik ervaar dat als best wel gek. Het zou allemaal doodnormaal zijn als er een van onderstaande zinnen had gestaan:

4. House of Cards laat ons wennen aan keiharde politiek
5. We wennen aan harde politiek door House of Cards 

Maar dat staat er niet. Het lijkt een onvervalste contaminatie, waarbij twee gebruiken door elkaar worden gehaald. Opvallend, maar ook best begrijpelijk.

Overigens is Steur niet alleen in zijn gebruikt: een vluchtige queeste op google brengt ons op dit vers van Albert Verweij (en een aantal andere voorkomens van 'went ons aan':

Het middaglicht dat stil en grijs  

Zeeft door een overdekte lucht 

Brengt in ons hart een nieuwe peis 

En went ons aan een nieuwe tucht.

Interessant genoeg geeft Van Dale trouwens wel de optie 'iemand wennen aan' zonder causatief. Ze geven als voorbeeld 'iemand aan orde wennen', een zin die op internet niet voor lijkt te komen, wat op zichzelf weer vreemd is. Hoe ervaren jullie de Zin van Steur? Ligt het aan mij? Of is dit algemeen ervaren als vreemde innovatie? Hoe analyseren we dit geval? Denken we dat het een ongebruikelijk uitstapje is of gaan we het in de nabije toekomst vaker zien? Bellers, kom er maar in!

'khebbekik iets gehoord

Het Vlaams en het Nederlands drijven uit elkaar. Althans: dat vreest men. Nu de Vlamingen steeds meer Tussentaal bezigen, en de Nederlanders zich aan hun noordse standaarden blijven houden, voelen omroepen zich genoodzaakt d'ander heur variëteit te ondertitelen. Kennelijk kunnen we elkaar niet meer verstaan. Stiekem valt dat reuze mee. Nederlanders: jullie kunnen daar zelf achterkomen door de Belgische variant van Wie is de Mol? te kijken (het heet daar 'De Mol' en je vindt hier alle afleveringen van het afgelopen -fantastische- seizoen). Je zult zien: perfect verstaanbaar. Genieten is het ook, want de interessante taalverschillen waarvan je niet wist dat ze bestonden vliegen je om de oren. Graag jullie aandacht voor een fenomeen waar taalkundigen warm van worden: subjectreduplicatie. 

Hoe leg je nadruk?

Zoals altijd valt me van alles op aan de taal in de boeken die ik lees. Wat me deze week opviel was nadruk. Dat kun je op verschillende manieren markeren in teksten. Van spatiëring tot hoofdletters: hoe doen we het, waarom, en wat doen jullie. Dáár g a a t DIT stuk over.

Een taalspelletje dat veel zegt over uhm... taal

Door Marten van der Meulen

Als jullie ons boek hebben gelezen wisten jullie het al, maar toch nog een keer: zonder het Ricciotti Ensemble zou Milfje er niet zijn geweest. Het Ricciotti Ensemble is een geweldig ongelooflijk straatorkest, dat al overal en voor iedereen speelde voordat dat opeens hip werd (spraken zij verongelijkt), en dat al muziek naar de mensen toe bracht voordat het goed stond op de subsidieaanvraag. Bij dat orkest heerst het taalliberalisme: taal is er altijd dynamisch (credits Louise), en spelletjes vieren er hoogtij. Ik heb daar ook het allerirritantste spel leren kennen dat ik ooit speelde. Het is eigenlijk heel makkelijk, maar toch zegt het heel veel over hoe we taal ervaren.