Door Marten van der Meulen
Dit ervaar ik als vreemd, en dat komt door het gebruik van het werkwoord wennen. Ik moest er even over nadenken, maar volgens mij is er het volgende aan de hand. Het werkwoord wennen komt op twee manieren voor. Volgens manier 1 is wennen een werkwoord met voorzetselvoorwerp, waarbij het vaste voorzetsel aan is:
1. Ik wen aan de mannen die op een lendendoek na helemaal bloot zijn. (bron)
In deze vorm komt wennen volgens mij vaak voor (ik weet niet hoe vaak, maar zal binnenkort eens een corpus induiken) met vormen van het werkwoord moeten, zoals in 2.
2. Hij moest wennen aan de stilte. (bron)
Een andere manier waarop wennen kan voorkomen is in een zogenaamde causatieve constructie. In zo'n constructie is een werkwoord zoals laten of doen nodig. Daarmee laat je zien (kijk daar was er een, snel de selfiestick!) dat iemand anders iets doet door wat jij doet. Ingewikkeld? Mwah, valt mee hoor. De zinnen komen heel veel voor:
3. Ik laat hem wennen aan de tondeuse. (bron)
Hoera, een onvervalste A.C.I.! Het onderwerp hij van de oorspronkelijke zin (hij went aan de tondeuse) is naar de vierde naamval verschoven, en het is in een ondergeschikte zin geduwd. Nu is dit allemaal niet zo hemelbestormend: er zijn hartstikke veel werkwoorden die in causatieve constructies voorkomen. Maar de grap is dat dat met wennen volgens mij heel vaak gebeurt. Enfin, dat doet er eigenlijk niet eens toe. Wat er wel toe doet is dat Boudewijn Steur hier het werkwoord wennen wel gebruikt met een vierdenaamvalsvorm (ons) maar zonder dat die in een ondergeschikte zin staat. Daardoor lijkt het alsof het werkwoord wennen een lijdend of meewerkend voorwerp heeft gekregen, en een overgankelijk werkwoord is geworden. Ik ervaar dat als best wel gek. Het zou allemaal doodnormaal zijn als er een van onderstaande zinnen had gestaan:
4. House of Cards laat ons wennen aan keiharde politiek
5. We wennen aan harde politiek door House of Cards
Maar dat staat er niet. Het lijkt een onvervalste contaminatie, waarbij twee gebruiken door elkaar worden gehaald. Opvallend, maar ook best begrijpelijk.
Overigens is Steur niet alleen in zijn gebruikt: een vluchtige queeste op google brengt ons op dit vers van Albert Verweij (en een aantal andere voorkomens van 'went ons aan':
Interessant genoeg geeft Van Dale trouwens wel de optie 'iemand wennen aan' zonder causatief. Ze geven als voorbeeld 'iemand aan orde wennen', een zin die op internet niet voor lijkt te komen, wat op zichzelf weer vreemd is. Hoe ervaren jullie de Zin van Steur? Ligt het aan mij? Of is dit algemeen ervaren als vreemde innovatie? Hoe analyseren we dit geval? Denken we dat het een ongebruikelijk uitstapje is of gaan we het in de nabije toekomst vaker zien? Bellers, kom er maar in!
1. Ik wen aan de mannen die op een lendendoek na helemaal bloot zijn. (bron)
In deze vorm komt wennen volgens mij vaak voor (ik weet niet hoe vaak, maar zal binnenkort eens een corpus induiken) met vormen van het werkwoord moeten, zoals in 2.
2. Hij moest wennen aan de stilte. (bron)
Een andere manier waarop wennen kan voorkomen is in een zogenaamde causatieve constructie. In zo'n constructie is een werkwoord zoals laten of doen nodig. Daarmee laat je zien (kijk daar was er een, snel de selfiestick!) dat iemand anders iets doet door wat jij doet. Ingewikkeld? Mwah, valt mee hoor. De zinnen komen heel veel voor:
3. Ik laat hem wennen aan de tondeuse. (bron)
Hoera, een onvervalste A.C.I.! Het onderwerp hij van de oorspronkelijke zin (hij went aan de tondeuse) is naar de vierde naamval verschoven, en het is in een ondergeschikte zin geduwd. Nu is dit allemaal niet zo hemelbestormend: er zijn hartstikke veel werkwoorden die in causatieve constructies voorkomen. Maar de grap is dat dat met wennen volgens mij heel vaak gebeurt. Enfin, dat doet er eigenlijk niet eens toe. Wat er wel toe doet is dat Boudewijn Steur hier het werkwoord wennen wel gebruikt met een vierdenaamvalsvorm (ons) maar zonder dat die in een ondergeschikte zin staat. Daardoor lijkt het alsof het werkwoord wennen een lijdend of meewerkend voorwerp heeft gekregen, en een overgankelijk werkwoord is geworden. Ik ervaar dat als best wel gek. Het zou allemaal doodnormaal zijn als er een van onderstaande zinnen had gestaan:
4. House of Cards laat ons wennen aan keiharde politiek
5. We wennen aan harde politiek door House of Cards
Maar dat staat er niet. Het lijkt een onvervalste contaminatie, waarbij twee gebruiken door elkaar worden gehaald. Opvallend, maar ook best begrijpelijk.
Overigens is Steur niet alleen in zijn gebruikt: een vluchtige queeste op google brengt ons op dit vers van Albert Verweij (en een aantal andere voorkomens van 'went ons aan':
Het middaglicht dat stil en grijs
Zeeft door een overdekte lucht
Brengt in ons hart een nieuwe peis
En went ons aan een nieuwe tucht.
Interessant genoeg geeft Van Dale trouwens wel de optie 'iemand wennen aan' zonder causatief. Ze geven als voorbeeld 'iemand aan orde wennen', een zin die op internet niet voor lijkt te komen, wat op zichzelf weer vreemd is. Hoe ervaren jullie de Zin van Steur? Ligt het aan mij? Of is dit algemeen ervaren als vreemde innovatie? Hoe analyseren we dit geval? Denken we dat het een ongebruikelijk uitstapje is of gaan we het in de nabije toekomst vaker zien? Bellers, kom er maar in!
niet bepaald een innovatie, dat "ik wen jou aan deze constructie" in plaats van "ik laat jou wennen aan deze constructie", misschien eerder eentje die aan het verdwijnen is. Het WNT geeft voorbeelden vanaf 1615 http://gtb.inl.nl/iWDB/search?actie=article&wdb=WNT&id=M085406&lemmodern=wennen
BeantwoordenVerwijderenJe hebt zekere gelijk: ik vrees dat ik me een beetje heb laten meeslepen door een clickbaiteske neiging.... Misschien is een betere vraag hoe het werkwoord zich in het algemeen gedraagt, en of deze vorm bijvoorbeeld vroeger frequenter was, en hoe we een eventuele frequentieverschuiving kunnen verklaren.
VerwijderenWennen voelt aan als een wederkerend werkwoord, doordat je jezelf aan iets went en niet primair een ander. Maar als je door een ander aan iets gewend wordt, vind ik dat niet verbazend. Taal is sterker dan we gewend zijn.
BeantwoordenVerwijderenBeetje een cliché natuurlijk, maar kan het (mede) invloed uit het Engels zijn? Daar lijkt de grens tussen intransitief en transitief wat losser dan bij ons, getuige gebruiken als They exploded the device, We crashed the plane, She sits him on the couch e.a.
BeantwoordenVerwijderenAls mensen elkaar kunnen 'helpen aan' en 'herinneren aan' iets, dan is elkaar 'wennen aan' iets niet meer zo ver weg, zou je denken. De betekenissen liggen ook nog eens in elkaars buurt. Hopelijk hebben wij met deze woorden een enkele somberaar onttrokken aan wat onbestemde gevoelens.
BeantwoordenVerwijderen