Van Hilversum Sportpark tot Rotterdam Zuid: de namen van NS-stations zijn een taalfeest

Door Marten van der Meulen

Vorige week was ik even lekker een paar dagen op vakantie in Londen. Op een van mijn ondergrondse reizen herinnerde ik me, al kijkend op de Tube-kaart, dat ik ooit van een taalspelletje had gehoord over de metrostations (met dank aan Gijs). Het ging er dan om namen van metrostations te vinden, waar bijvoorbeeld alle klinkers in zaten (ik vond zo snel alleen Mansion House, maar volgens mij zijn er meer). Een variant op dit spelletje kende ik ook, met landennamen. Maar zou je zoiets ook met het openbaar vervoer in Nederland kunnen doen? Onze metronetwerken zijn daar wat klein voor, maar gelukkig hebben we de NS.

In Nederland hebben we (aldus Willem Wiki) maar liefst 398 treinstations (zie hier een leuke kaart). Dat is veel, en het is meer dan de Londense metro er heeft (270). Zeker weten dat daar dus wat aardige taalkundige dingetjes in te vinden zijn. Ik heb heel bewust niet alles helemaal uitgemolken, zodat er ook nog wat voor jullie te vinden is.  Ook heb ik de verleiding weerstaan om er computerscriptjes overheen te gooien. Dat levert leuke statistiek op, maar uit de losse pols is toch gewoon leuker. Hieronder alvast een paar observaties. 

Even een puntje van theoretische aard. In de taalkunde (en daarbuiten) onderscheiden we een verschil tussen type en token. Een type is een concept, een uniek iets. Een token is een voorkomen van een type. Dus het woord de is een type, maar alle voorkomens van de in deze tekst zijn tokens. Dat klinkt triviaal, maar dat is het zeker niet. Sterker nog, het is een ondergewaardeerd onderscheid, bijvoorbeeld door taalpuristen. Die maken zich vaak zorgen over het aantal type Engelse woorden dat in het Nederlands te vinden is. Maar zij gaan dan vaak voorbij aan het feit dat bepaalde woorden een hele lage tokenfrequentie hebben. Hoe vaak hoor je nou eigenlijk het woord 'funshoppen'om maar iets te noemen? Enfin, dit alles geheel terzijde. In het geval van dit stukje heb ik het over type klinker (A, E, I, O, U), en is een token dus een voorkomen. Amsterdam heeft dus bv. 2 typen en 3 tokens.

Stations met alle typen klinkers - Dat vind ik een lollige. Ik heb er tot nu toe drie gevonden: Rotterdam Zuid, Hilversum Sportpark en Hardinxveld Blauwe Zoom. Die laatste is minder zuiver, omdat zowel e, a, en o alledrie twee keer voorkomen. Maar de andere twee hebben 100% type-score en een type-tokenratio van 1. Dat is heerlijk. Zijn er meer? Ik hoor het graag!

Stations met veel klinkers maar weinig variatie - Hoorn Kersenboogerd is een mooi voorbeeld: zeven tokens, slechts twee typen. Den Haag Centraal komt in de buurt, maar heeft slechts 6:2. Zevenbergen is ook mooi: 4:1

Meest klinkertokens van een type - Ook hier lijken de drie bovenstaande stations hoge ogen te gooien, met resp. 4xO, 4xA en 4xE. Maar 4xE komt vrij vaak voor: in ieder geval ook voor bij Emmen Bargeres, Uithuizermeeden, Breda Prinsenbeek, Deventer Colmschate, Ede-Wageningen, Veenendaal De Klomp, Doetinchem De Huet en Hoogezand Sappemeer. 4xO is al zeldzamer, maar komt ook voor bij Roodeschool, Vroomshoop en Bovenkarspel-Grootebroek. Die laatste trouwens heeft óók 4xE! 4xA zie ik verder alleen bij Amsterdam Bijlmer ArenA. Overigens komt 4xU volgens mij niet voor, en zelfs 3xU zie ik zo snel niet. Grappig is verder dat (voor zover ik kan zien) alleen Zevenbergen  en Vroomshoop zo hoog scoren én maar één type hebben. Wacht eens: er is één station met 5xA! Wie biedt? 

Klinkeropeenvolging - Den Haag Centraal is mooi, want e-aa + e-aa. Ook leuk was het geweest om te zien of er stations zijn onder de eerdergenoemde stations waarin alle typen voorkomen, waarbij ze op alfabetische volgorde staan. A gevolgd door E komt vrij vaak voor, maar een I daarna heb ik nog niet gevonden. Gorinchem is leuk, want je krijgt O, I, E opeenvolgend, dus in de andersomme volgorde. Bij Heiloo krijg je dan weer de juiste volgorde.

Lettervariatie - Ach ja, Abcoude doet het altijd goed, omdat de eerste vijf letters van het alfabet erin zitten en ook nog eens op volgorde. Maar er zijn ook stations waarbij de letters weliswaar niet opeenvolgend zijn, maar wel in de juist volgorde staan, zoals bij Goor.

De IJ - Deze klinker heb ik even buiten beschouwing gelaten, omdat hij een en ander grondig verpest. Er zijn volgens mij geen stations waar alle klinkers inzitten als je de ij meetelt. Maar hij komt wel 44 keer voor, en in twee stations twee keer: Rijswijk (meteen ook unitype, altijd leuk), en het fraai klinkende Boskoop Snijdelwijk.

Letterfrequentie - Op de website van onze taalvrienden van Onze Taal staat een overzichtje van letterfrequentie, oftewel hoe vaak letters voorkomen in het Nederlands. Het is niet zozeer een taalspel, maar toch interessant: volgt de willekeurige serie plaatsnamen van de NS-stations die patronen? Nou, best een eind. De E is in beide gevallen de meestvoorkomende klinker, hoewel de O een stuk vaker voorkomt in NS-stations dan je zou verwachten. Absoluut gezien zijn er verschillen: de meestvoorkomende letters überhaupt zijn E, N, A, T, I, maar bij de stations zijn het E, R, N, A, O. Overigens: de Q komt maar één keer voor, bij Usquert, een station waar ik om eerlijk te zijn nog nooit van had gehoord.

Kortom: de namen van Londense metrostations mogen dan grappiger zijn (Elephant & Castle, West Ruislip), onze stations doen qua lettervreugd zeker niet voor ze onder. En dan heb ik pas een paar kleine dingetjes beschreven; er zijn er vast heel veel meer. Kom er maar in met jullie favorieten! Meer spellen is meer vreugd!