De beste moppen zijn taalmoppen

Door Sterre Leufkens

Houden jullie ook zo van humor? Dan heb ik een tip voor jullie: ga eens naar de site van de Okki, het tijdschrift voor kinderen. Daar hebben ze een speciale pagina met allemaal moppen. Fantastisch is het! En wat blijkt: meer dan de helft van de moppen die er staan, gaan eigenlijk over taal. 

Als kinderen hun moedertaal verwerven, leren ze van alles. Ze leren klanken  of gebaren herkennen en produceren, ze gaan een heleboel woorden onthouden, grammaticaregels correct gebruiken, de gebruiksregels goed toepassen (zeg je u of jij, hoe val je iemand succesvol in de rede), en ga zo maar door. Een van de lastige dingen daarbij is het omgaan met ambiguïteit. Woorden en zinnen hebben vaak meerdere mogelijke betekenissen, en je moet als taalgebruiker gewoon maar even uit de context afleiden welke betekenis bedoeld wordt. Dat doe je door na te denken en aannames te doen over de bedoeling van de spreker. We schreven daar al eerder over, en ook nóg eerder.

Pragmatische regel

Neem bijvoorbeeld deze mop:

De meester vraagt aan Dries: “Noem eens vijf dieren uit Afrika.” Dries: “Twee apen en drie leeuwen, meester.”

Even: sorry, ik weet dat grappen analyseren irritant is en de humor doodt, maar het moet even, om m'n punt te maken. Het punt is namelijk dat deze mop berust op de betekenismogelijkheden van 'vijf', in combinatie met een pragmatische regel: dat alles wat een taalgebruiker zegt in principe relevant is voor het gesprek. Vragen naar 'vijf exemplaren van hetzelfde beest' (of 2 van de ene en 3 van de andere soort) is vrij zinloos - waarom zou de meester dat in vredesnaam vragen? Dries zou, als hij zich verplaatste in de meester, prima kunnen weten dat die 'vijf verschillende dieren' bedoelt; anders is de vraag irrelevant. De grap is dus dat Dries de vraag niet volgens de gebruikelijke aanname van relevantie beantwoordt, maar een andere betekenismogelijkheid gebruikt. Semantisch correct, maar pragmatisch afwijkend. Lachen!

Hetzelfde principe vinden we in deze mop:

De juf zegt tegen de klas: “Schrijf 100 woorden over je lievelingsdier.” Ella heeft geen idee. Ze begint maar te schrijven: Vorig jaar is mijn kat weggelopen en mijn ouders hebben hem de hele nacht geroepen: poes, poes, poes, poes…

Wederom bedoelt de juf, natuurlijk, 100 verschillende woorden, anders is de opdracht zinloos. Ella snapt dat niet of doet alsof en gebruikt lekker steeds hetzelfde woord. Het is vast geen toeval dat in beide moppen een kind al dan niet per ongeluk de woorden van een juf of meester verkeerd interpreteert: lekker grote mensen plagen blijft natuurlijk leuk...

Regels breken = humorrr

Oké, nog eentje dan. 

Klaas komt op een feestje. Hij vraagt netjes of hij binnen mag komen. “Natuurlijk,” zegt de jarige. “Maar ik heb vuile voeten,” zegt Klaas. “Geeft niet,” zegt de jarige. “Je hebt toch schoenen aan?”

Schuddebuiken maar! Uiteraard bedoelt Klaas dat zijn schoenen vuil zijn - als alleen zijn voeten en niet zijn schoenen vies waren, dan was zijn hele uitspraak compleet irrelevant. De jarige in deze mop negeert weer eens de pragmatische gebruiken, en dát is grappig, of je nou 6, 32 of 98 jaar oud bent. 

Wat leert dit alles ons? Dat kinderen in Okki-leeftijd (6-8 jaar) druk bezig zijn met het verwerven van taalgebruikspincipes, en dan vooral met het achterhalen van de bedoelingen van andere sprekers. Dat het leuk is om die principes aan je laars te lappen. Zie bijvoorbeeld ook: "Mag ik het zout?" "Ja (geeft het zout niet)." Maar vooral leert het ons dat kinderen  humor hebben.