Sturende vragen

Door Sterre Leufkens

Een vraag, wat is dat eigenlijk? Als je het Van Dale vraagt (hehe) dan krijg je dit: 'verzoek om een inlichting, mening, enz.'. Het doel is dus informatie, van wat voor aard dan ook. Maar. Als je goed gaat kijken naar vragen in Het Echte Leven, dan zie je dat ze vaak ook een ander doel of op z'n minst ander effect hebben. Met vragen doe je niet alleen een verzoek, je kunt er ook heel handig mee sturen. Een prachtige casus is de nieuwe wet op orgaandonatie, die bijna niet aan jullie aandacht ontsnapt kan zijn. Het enige echte concrete verschil met de oude/huidige wet is namelijk een kwestie van vraagstelling. 

De wet

Eerst maar even op een rijtje hoe het er in het oude/huidige en het nieuwe/toekomstige systeem precies aan toe gaat. 

Als je je als orgaandonor hebt laten registeren (expliciet JA): 

Als je organen geschikt zijn voor transplantatie, wordt aan je nabestaanden gevraagd of het inderdaad oké is. Als zij grote bezwaren hebben of het onderling niet eens zijn, gebeurt het niet, als ze instemmen worden je organen gedoneerd. Dit was zo en het blijft zo. 

Als je hebt laten registeren dat je geen orgaandonor wilt zijn (expliciet NEE): 

Je organen worden niet gedoneerd, zelfs als je nabestaanden aangeven dat het van hen zou mogen. Dit was zo en het blijft zo.

Als je niks hebt laten registreren en er zijn geen nabestaanden te vinden: 

Je organen worden niet gedoneerd. Dit was zo en het blijft zo. [Redactionele disclaimer: ik dacht dit gelezen te hebben, maar ik kan het niet terugvinden en durf het daarom niet met 100% zekerheid te stellen. Wie meer weet: ik hoor het graag. - SL]

Als je niks hebt laten registreren en er zijn nabestaanden: 

Als je  organen geschikt zijn voor transplantatie, wordt aan je nabestaanden gevraagd of je organen gedoneerd mogen worden. Onder de oude/huidige wet werd de vraag ongeveer als volgt gesteld: 'Er is bij ons niks bekend over of deze persoon organen wilde doneren. Wilt u deze organen doneren?' En nu komt het. De dokter zal vanaf 1 juli 2020 de vraag anders stellen, nl.: 'Deze persoon heeft geen bezwaar gemaakt tegen orgaandonatie. Wilt u deze organen doneren?' 

Quote van wetbedenkster Pia Dijkstra hierover: 

"Hiermee „is het startpunt van het gesprek anders”, laat Dijkstra via een woordvoerder weten. Nabestaanden „hoeven alleen nog maar in te stemmen als ze vinden dat de keuze inderdaad past bij hun dierbare, ze hoeven de keuze niet te maken. Dit is een wezenlijk verschil”."

Het cruciale verschil zit 'm dus feitelijk in twee woorden: geen bezwaar. Toen ik dat voor het eerst hoorde, dacht ik: nou nou, is daar nou zo veel om te doen?  Dan verandert er toch eigenlijk niks? En toen snapte ik pas hoe interessant dit is. Het laat namelijk zien hoe enorm de kracht van taal kan zijn. Als je hoort: 'We weten niet wat persoon X wilde', dan is de kwestie nog volledig open; die zin is neutraal. Maar als je hoort 'Persoon X had geen bezwaar,' dan wordt er al duidelijk voorgesorteerd op een antwoord (nl.: ja, doneren). Het gaat hier nu even niet om de ethische kant daarvan (kan de overheid of de arts het wel maken om voor te sorteren op een antwoord) - het gaat me er puur even om dat je met zo'n schijnbaar droge formulering al een beslissing van deze orde van grootte kunt sturen. 

NEE zeggen 

Als je niet overtuigd bent van de kracht van zo'n zinnetje, lees dan eens dit artikel. Het gaat over 'nee' zeggen tegen enge types die iets van je willen wat jij niet wilt. Er wordt dan weleens gezegd: dan moet je gewoon 'nee' zeggen. Maar dat is zo simpel nog niet. Ja, als iemand je de neutrale kwestie voorlegt: 'Wil jij nu met mij naar bed, ja/nee doorhalen wat niet van toepassing is?', dan is het makkelijk, dan zeg je: 'nee, dank je'. Maar als iemand 'vraagt': 'Jij wilt dit toch ook?', of 'Je gaat nu toch niet terugkrabbelen?' of 'Je had toch geen bezwaar?', dan is 'nee' zeggen heel lastig. 

Een sturende vraagstelling: of het nou de verkoper in de winkelstraat is (Geef jij om de natuur?), de collectant aan de voordeur (Heeft u iets over voor zieke kinderen?), of Pia Dijkstra. Het is zo simpel, zo onopvallend, en zo ontzettend effectief. Fascinerend, TOCH?