donderdag 4 juli 2019

Woorden die je pas ziet als je het doorhebt: over Francis Bacon en de elegast


Door Sterre Leufkens

Als je kunt lezen en schrijven, ken je van veel woorden zowel de klankvorm (of het gebaar) als de geschreven vorm. Toch is dat niet altijd zo: van veel woorden ken je wel de klank (of het gebaar) maar niet het woordbeeld, en dan zijn er ook nog woorden die je wel hebt gelezen maar nog nooit hebt gehoord. En dát kan gênante situaties opleveren. 

Wel horen niet lezen

Als kind leer je de woorden van je taal eerst kennen in hun gesproken (of gebaar-) vorm. Pas later, als überhaupt, leer je ook de schriftelijke vorm ervan kennen. Dat kan grote verrassingen opleveren - o, schrijf je dat zo! Ik herinner me dat ik totaal verbaasd was over de lange ij: die klinkt namelijk helemaal niet als een i plus een j. 

Soms levert het zelfs een totaal andere interpretatie van een woord op. Zo las ik laatst het verhaal (zie de afbeelding) van iemand die de naam van de kunstenaar Francis Bacon had gehoord, maar die had geïnterpreteerd als 'France is bacon' - de uitspraak is tenslotte hetzelfde, en de context maakte niet 100% duidelijk dat het eigenlijk om een naam ging. Pas jaren later zag hij de naam geschreven staan, en besefte hij wat er mis was gegaan. Dat was uiteraard nádat hij tegen allerlei mensen had gezegd dat Frankrijk eigenlijk bacon is.

In de Reddit-conversatie waar dit verhaal vandaan komt, gaat het ook nog over 'butt mustard' (eigenlijk 'but mustard') en 'penis butter' (eigenlijk 'peanut butter') (maar die vind ik minder sterk want het gaat om echt verkeerd verstaan, in plaats van goed verstaan maar anders interpreteren). Op Twitter vertelt iemand dat 'ie de zin No man is an island interpreteerde als No mayonnaise in Ireland. Nog een mooie: een Duitser begreep het woord globus als Klo-bus, oftewel een bus om mee naar de wc te gaan. In het Frans gebeurt het natuurlijk ook: paradoxalement (paradoxaal) werd door iemand verstaan als paradox allemand (Duitse paradox). Een van de mooiste vond ik die van de degene die dacht dat Julio Iglesias een duo was: Julio y Glesias (y is Spaans voor 'en'). Dat deed me dan weer denken aan mijn plotselinge inzicht, ergens op de middelbare school, dat Elegast een naam is en 'ende' een oude variant van 'en', en dat Karel in het fameuze ridderverhaal dus niet met 'de elegast' op stap gaat...

Wel lezen niet horen

Het omgekeerde kan ook gebeuren, vooral als je een fervent lezer(es) bent: je kent van een bepaald woord wel de geschreven vorm, maar je hebt het nog nooit iemand horen zeggen. Je bedenkt dan zelf de uitspraak en die kan natuurlijk kloppen, maar het kan ook misgaan. Mij overkomt dit vooral met Engelse woorden, zoals recent met het woord awry ('verkeerd'). Bekentenis: ik dacht altijd dat dat werd uitgesproken als AWree (ongeveer rijmend op Dory), maar het blijkt zoiets als uhRAI (rijmend op bye) te moeten zijn. Ja, dat kun je dus mooi niet aflezen aan de spelling! Wel logisch dat dit gebeurt met een niet-zo-alledaags Engels woord - in het Engels dat ik hoor zal het niet zo vaak voorkomen, maar in de boeken die ik (als fan van Ian McEwan) lees, staat het wel af en toe. En dan heeft het Engels ook nog eens een afgrijselijk inconsequente spelling, die het moeilijk maakt om van schriftvorm naar klankvorm te komen. 

Begrijpelijk dus, maar als zoiets gebeurt voel je je toch dom (ik althans wel), want: je bent trots op je kennis van een bijzonder woord, maar dan blijkt dat je het al die tijd verkeerd in je hoofd had zitten... Gelukkig is er troost in de vorm van deze gedachte: als dit je overkomt, lees je kennelijk zó veel dat je de schriftvorm eerder bent tegengekomen dan de gesproken vorm, en wat is er nou gênant aan heel veel lezen? Precies, helemaal niks. 

Verder geldt: gedeelde gêne is halve gêne en leedvermaak is het beste vermaak. Dus kom maar door met de voorbeelden: welke woorden hebben jullie zoal verkeerd geïnterpreteerd en uitgesproken?

28 opmerkingen:

  1. Als kind las ik veevervoer als veever-voer en vroeg me af wat dat voor voer was...

    BeantwoordenVerwijderen
  2. 'Schrobbering' las ik in jeugdboek wel eens, en ik was stomverbaasd toen ik hoorde dat je dat met een beklemtoonde ee uitspreekt (voorzover het ooit uitgesproken wordt natuurlijk). Ik kijk net op de etymologiebank, en daar lees ik dat het ook een ongebruikelijk woord ís.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Sterre Leufkens4 juli 2019 om 11:44

      Goeie! Ik had hetzelfde met 'legering', en check nog altijd even wat het ook alweer moet zijn...

      Verwijderen
    2. Jasmijn Bovendeert4 juli 2019 om 14:40

      Dat had ik met het Duitse 'Umgebung'. Jarenlang dacht ik dat de klemtoon op de eerste lettergreep viel. Pas veel later besefte ik dat het waarschijnlijk de tweede lettergreep was. Zeker als je het vergeleek met de Nederlandse equivalent...

      Verwijderen
  3. Het na een aardbeving over een episch centrum hebben, las ik laatst ergens.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. En dan heb je natuurlijk nog de talloze sceptische putten.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Ik schreef eens 'slachtveld' op mijn geschiedenistoets. Waterloo(p)plein heb ik ook heel lang fout gehoord/geschreven.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. kinderen denken soms heel logisch dat 't openreren is

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Zoldering. Mijn man en ik spreken dat allebei anders uit en kwamen daar bij het voorlezen van onze kinderen achter.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Haha, kinderen in de war natuurlijk!

      Het valt me op de er veel woorden voorbij komen op -ering die klemtoonproblemen opleveren.

      Verwijderen
  8. faits divers: feets dijvers

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Ik was tot een jaar of 5 geleden altijd in de veronderstelling dat een olifant over SLACHTTANDEN beschikt... Ik ben 56 jaar oud....
    Je zou zeggen: oud genoeg om het woord slagtanden al regelmatig voorbij te hebben zien komen. Waarschijnlijk zag ik alleen het woordbeeld en drong het tot 5 jaar geleden nooit tot me door dat de spelling dus anders was...

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Mijn collega heeft tot halverwege een Harry Potter boek galage-waad gelezen ipv gala-gewaad.��

    BeantwoordenVerwijderen
  11. In Oosterbeek kwam ik als ~6!jarige langs een bord met:
    dr Onderwater
    Arts
    en ik dacht dat dat een dokter voor vissen was.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Kinderen denken logischer dan de werkelijkheid rechtvaardigt!

      Verwijderen
  12. Heerlijk, een krantenbericht dat sprak over het episch centrum van een aardbeving...
    Worden dit soort misvattingen niet in het Engels 'mondegreens' genoemd? Bijna hetzelfde als wat door Matthijs van Nieuwkerk sinds een paar jaar 'mamma appelsapjes' worden genoemd, ook al betreft het dan liedjes?

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Volgens mij is dat echt specifiek voor liedteksten.

      Verwijderen
    2. Ja die mama appelsaps zijn denk ik hetzelfde fenomeen maar dan binnen liedteksten. Ook een heerlijke en eindeloze categorie!

      Verwijderen
  13. Nog één: de halve Koninklijke Marine spreekt (beter: schrijft) over de'statietrappen' aan hun schepen (tot zelfs in officiële stukken toe). Vermoedelijk omdat ze het woord statiegeld beter begrijpen dan de overeenkomst met bijvoorbeeld staatsiegewaad: die zie je tegenwoordig nog maar zelden, hoogstens in een museum!

    BeantwoordenVerwijderen
  14. Ik blijf het wonderlijk vinden dat je het Engelse 'segue' (overgang) net zo uitspreekt als de tweewieler Segway. En ik heb bij het Engelse 'apparel' (kleding) de klemtoon heel lang op de laatste lettergreep gelegd.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Hier nog veel meer verwarrende uitspraken:
      https://www.taaltutor.nl/blog/read-the-poem-the-chaos-and-test-your-pronunciation/

      Verwijderen
  15. Op mijn vroegere speelkamer stond het befaamde boek 'De zingever' (1968) van Jaap Kruithof naast de stripboeken gestald. Misschien lag het aan het feit dat het boek jarenlang te vinden was naast de wilde everzwijnen van Asterix en Obelix, want ik heb als kind jarenlang gedacht dat de titel dus de 'zing-ever' was... ik zie nog altijd een everzwijn met een micro voor de neus als ik aan dat boek denk.

    BeantwoordenVerwijderen
  16. Laat op het feestje, en deze telt misschien maar half:

    Ik kende de uitdrukking "Spaans benauwd" alleen in gesproken vorm, en toen ik hem voor het eerst geschreven zag staan herkende ik hem niet als zodanig. Ik dacht, wat is dat in vredesnaam voor rare zegswijze? Totdat het langzaam begon te dagen dat dat het was wat mijn ouders al die tijd al zeiden. Ik had het "spaans" puur als een soort betekenisloze versterking geïnterpreteerd (misschien met een lichte associatie met spaanders ofzo), totaal niet als iets wat met Spanje van doen heeft.

    In hetzelfde (zij het jongere) kader dacht ik dat "langsalseleve" een betekenisloze kreet was van het type "hopfaldera", en zong het dus ook als er jongetjes jarig waren.

    BeantwoordenVerwijderen
  17. Ge-vangenis bene-pen hart zijn er 2 uit een gedichtje met alleen maar verkeerde klemtonen.

    BeantwoordenVerwijderen