Woorden die je pas ziet als je het doorhebt: over Francis Bacon en de elegast

Door Sterre Leufkens

Als je kunt lezen en schrijven, ken je van veel woorden zowel de klankvorm (of het gebaar) als de geschreven vorm. Toch is dat niet altijd zo: van veel woorden ken je wel de klank (of het gebaar) maar niet het woordbeeld, en dan zijn er ook nog woorden die je wel hebt gelezen maar nog nooit hebt gehoord. En dát kan gênante situaties opleveren. 

Wel horen niet lezen

Als kind leer je de woorden van je taal eerst kennen in hun gesproken (of gebaar-) vorm. Pas later, als überhaupt, leer je ook de schriftelijke vorm ervan kennen. Dat kan grote verrassingen opleveren - o, schrijf je dat zo! Ik herinner me dat ik totaal verbaasd was over de lange ij: die klinkt namelijk helemaal niet als een i plus een j. 

Soms levert het zelfs een totaal andere interpretatie van een woord op. Zo las ik laatst het verhaal (zie de afbeelding) van iemand die de naam van de kunstenaar Francis Bacon had gehoord, maar die had geïnterpreteerd als 'France is bacon' - de uitspraak is tenslotte hetzelfde, en de context maakte niet 100% duidelijk dat het eigenlijk om een naam ging. Pas jaren later zag hij de naam geschreven staan, en besefte hij wat er mis was gegaan. Dat was uiteraard nádat hij tegen allerlei mensen had gezegd dat Frankrijk eigenlijk bacon is.

In de Reddit-conversatie waar dit verhaal vandaan komt, gaat het ook nog over 'butt mustard' (eigenlijk 'but mustard') en 'penis butter' (eigenlijk 'peanut butter') (maar die vind ik minder sterk want het gaat om echt verkeerd verstaan, in plaats van goed verstaan maar anders interpreteren). Op Twitter vertelt iemand dat 'ie de zin No man is an island interpreteerde als No mayonnaise in Ireland. Nog een mooie: een Duitser begreep het woord globus als Klo-bus, oftewel een bus om mee naar de wc te gaan. In het Frans gebeurt het natuurlijk ook: paradoxalement (paradoxaal) werd door iemand verstaan als paradox allemand (Duitse paradox). Een van de mooiste vond ik die van de degene die dacht dat Julio Iglesias een duo was: Julio y Glesias (y is Spaans voor 'en'). Dat deed me dan weer denken aan mijn plotselinge inzicht, ergens op de middelbare school, dat Elegast een naam is en 'ende' een oude variant van 'en', en dat Karel in het fameuze ridderverhaal dus niet met 'de elegast' op stap gaat...

Wel lezen niet horen

Het omgekeerde kan ook gebeuren, vooral als je een fervent lezer(es) bent: je kent van een bepaald woord wel de geschreven vorm, maar je hebt het nog nooit iemand horen zeggen. Je bedenkt dan zelf de uitspraak en die kan natuurlijk kloppen, maar het kan ook misgaan. Mij overkomt dit vooral met Engelse woorden, zoals recent met het woord awry ('verkeerd'). Bekentenis: ik dacht altijd dat dat werd uitgesproken als AWree (ongeveer rijmend op Dory), maar het blijkt zoiets als uhRAI (rijmend op bye) te moeten zijn. Ja, dat kun je dus mooi niet aflezen aan de spelling! Wel logisch dat dit gebeurt met een niet-zo-alledaags Engels woord - in het Engels dat ik hoor zal het niet zo vaak voorkomen, maar in de boeken die ik (als fan van Ian McEwan) lees, staat het wel af en toe. En dan heeft het Engels ook nog eens een afgrijselijk inconsequente spelling, die het moeilijk maakt om van schriftvorm naar klankvorm te komen. 

Begrijpelijk dus, maar als zoiets gebeurt voel je je toch dom (ik althans wel), want: je bent trots op je kennis van een bijzonder woord, maar dan blijkt dat je het al die tijd verkeerd in je hoofd had zitten... Gelukkig is er troost in de vorm van deze gedachte: als dit je overkomt, lees je kennelijk zó veel dat je de schriftvorm eerder bent tegengekomen dan de gesproken vorm, en wat is er nou gênant aan heel veel lezen? Precies, helemaal niks. 

Verder geldt: gedeelde gêne is halve gêne en leedvermaak is het beste vermaak. Dus kom maar door met de voorbeelden: welke woorden hebben jullie zoal verkeerd geïnterpreteerd en uitgesproken?