Van Dortmuiden tot Warschau: waarom sommige plaatsen in het buitenland anders heten.

Laatst was ik op het Bedrijventerrein Sloterdijk III Zuid en Oost. De straatnamen daar deden me ergens aan denken, maar ik wist niet precies waaraan. Abberdaan, Poortland, Jarmuiden. Totdat ik erop werd geattendeerd dat dit allemaal oude Nederlandse namen zijn voor buitenlandse havensteden: Aberdeen, Portland, Yarmouth (zie hier), die we vroeger gebruikten maar nu niet meer. Hoe zit het eigenlijk met plaatsnamen? Hoe benoem je die en waarom verandert er soms een naam?

Politiek speelt tegenwoordig een belangrijke rol in de benamingen van plaatsen. Zo werd de naam van de stad Bombay in 1995 officieel veranderd in Mumbai, omdat dat de originele naam zou zijn, en Bombay te veel deed denken aan het koloniale verleden. Het woord Mumbai noem je een endoniem: het is de naam van een plaats in de taal van die plaats zelf; denk ook aan Köln en Warszawa. Het tegenovergestelde is een exoniem: een plaatsnaam in een andere taal, bijvoorbeeld Bombay, Keulen, Cologne en Warschau.

Iets vergelijkbaars als met Mumbai is gebeurd met het land dat bij ons Ivoorkust heet, maar dat in het Engels niet langer Ivory Coast mag heten, edoch Côte d'Ivoire genoemd moet worden. Voor het Engelse exoniem is dus een Frans exoniem in de plaats gekomen: een interessante keuze, omdat dat nu juist dat de taal van de kolonisten was. Wellicht dat hier voor het Frans is gekozen in plaats van een naam in een van de oorspronkelijke plaatselijke talen, om ervoor te zorgen dat niet één bevolkingsgroep linguistisch gezien boven de anderen werd geplaatst. Hoewel, nu wordt juist het Frans (de taal van de kolonisator) boven geplaatst – dat lijkt me ook weer niet politiek correct.

Ook in Nederland hebben we een dergelijke politieke situatie. Hoewel ik het van Wikipedia moest leren, is het tegenwoordig bon ton om het over 'Fryslân' te hebben. Dat is namelijk de officiele naam van de provincie: Friesland is een exoniem, terwijl Fryslân het endoniem is, want het woord uit de officieel erkende Friese taal. Helaas (voor de Friezen) is dit in ieder geval in mijn omgeving nog niet echt aangeslagen: zelfs de Friezen die ik ken hebben het stelselmatig over Friesland.

Interessant in dit verband is ook de benaming van een taal. Zo werd de taal die door de bewoners van Groenland wordt gesproken, al heel lang ‘Eskimo’ genoemd, naar het volk waar het door gesproken wordt. Maar in Canada en Groenland wordt die benaming niet gewaardeerd – hoe dat precies zit is niet helemaal duidelijk, maar in ieder geval is de naam ‘Inuit’ nu meer in zwang. Het kan lastig zijn om te kiezen welke term je gaat gebruiken, aangezien er soms vele varianten de ronde doen die niet op elkaar lijken. Als de bekendste term politiek incorrect is, wat doe je dan? Volgens mij is de trend in de taalwetenschap nu, dat je waar mogelijk het woord gebruikt dat de sprekers zelf gebruiken (een endoniem dus). Meestal is dat woord gelijk aan de naam van het volk, en dat is vaak weer het woord in die taal voor ‘mensen’, ‘de mens/man’ of ‘volk’. In Noord-Australië wordt Kayardild gesproken, wat dan weer 'sterke taal' betekent.

Vervelend wordt het wel wanneer ook die term politiek incorrect of zelfs beledigend is. Veel dialecten, die je als taalwetenschapper echt niet ziet als ‘minder’ dan een officieel erkende taal, worden zelfs door de sprekers ervan als minderwaardig gezien – zo noemen de sprekers van het Darfur Arabisch hun taal ‘gebroken Arabisch’ en schamen zich ervoor, omdat het om slecht Arabisch zou gaan. Als je die taal beschrijft, zoals Caroline Roset doet, dan wil je het natuurlijk juist niet zo noemen.

Een ander probleem is dat veel pidgins en creooltalen namen hebben gekregen die erg op elkaar lijken: je hebt Krio, Kriol, Creolese, Tok Pisin, Pichi, en  dan nog een boel namen samengesteld uit het land waar het gesproken wordt met Creole of Pidgin erachter. Als je de eigen identiteit van die talen zou willen benadrukken, zou je liever unieke namen voor ze kiezen, maar de huidige namen zijn al zo ingeburgerd dat dat vaak niet meer gaat.

Het beste is misschien uiteindelijk dus toch om voor de endoniemen te kiezen: dat zorgt wel voor een overgangsfase waarin niemand weet waar niemand weet waar Zhōngguó ligt, maargoed, dat maakt het ook spannender om de krant te lezen.