Taal, muziek, en koffiezetten.

Je hoort mensen wel eens zeggen dat muziek een soort taal is: je kunt ermee communiceren, met name over die emoties waarvoor woorden wel eens tekortschieten. Nu er steeds meer onderzoek gedaan wordt naar de structuur, functie en cognitie achter zowel taal als muziek, kunnen we ook wat preciezer benoemen wat nou precies de overeenkomsten en verschillen zijn tussen taal, muziek, en… koffiezetten.

Een van de overeenkomsten tussen muziek en taal is dat er structuur in zit. Ze bestaan allebei uit een rij geluiden (of gebaren, in gebarentalen), maar die geluiden zijn niet willekeurig. Sommige geluiden horen bij elkaar, omdat ze woorden of zinnen vormen, of in muziek omdat ze motieven en melodieën vormen. Binnen zo’n zin of melodie zijn bepaalde klanken belangrijker dan andere, bijvoorbeeld een werkwoord is belangrijker dan een lidwoord, en een eerste tel is belangrijker dan een vierde. Er zit dus een organisatie, een hierarchie in die geluiden.

De taalwetenschappaus Noam Chomsky heeft die hiërarchie proberen weer te geven in zogenaamde boomstructuren, zie het plaatje. Iedere talenstudent komt er vroeg of laat mee in aanraking, en op dat punt scheiden zich de wegen van de taalkundigen en de letterkundigen,  maar daar gaan we het een andere keer wel over hebben. Nu wil ik liever vertellen dat een andere taalwetenschappaus, nou okee, taalkardinaal genaamd Ray Jackendoff ook zo’n boomstructuur heeft proberen te maken van een melodie, én van het fenomeen ‘koffiezetten’.

Dat gaat best aardig! Ga maar na. In zinnen verhouden de woorden zich op een bepaalde manier tot elkaar. Woorden die bij elkaar horen (zoals een lidwoord en een zelfstandig naamwoord) staan bij elkaar in een groepje. Bovendien is een werkwoord bijvoorbeeld belangrijker dan een lidwoord. Het staat daarom ‘hoger’  in de boom. Op die manier kun je dus ook zeggen dat de eerste tel van een maat belangrijker is dan een vierde tel (misschien is dat wat technisch voor muziekleken, zie hier voor een lange maar hippe uitleg). De eerste tel moet dus ook hoger staan in een boom.

De handeling ‘koffie zetten’  kun je dan weer onderverdelen in kleinere handelingen, zoals water in het apparaat doen, koffie erin doen, knopje induwen. Binnen de handeling ‘water in het apparaat doen’ kun je dan ook weer ‘lagere’ handelingen onderscheiden: kraan opendraaien, pot pakken, kraan dicht, etc. En die handelingen kun je op dezelfde manier indelen: dingen die bij elkaar horen, zet je in een groepje, dingen die belangrijker zijn, zet je hoger. 

Je ziet: het is eigenlijk allemaal één koffiepot nat.  En dat, lieve mensen, is de reden dat cognitiewetenschappers wel eens beweren dat achter alle complexe menselijke processen, zoals dus taal, muziek en koffiezetten, dezelfde cognitieve processen schuilgaan. Dat is nog best controversieel, want ze hebben natuurlijk ook allemaal hun uniekheden, maar daarover later meer.

Een rustgevend idee is het zeker: wie kan koffiezetten, kan praten. En wie kan praten, heeft in principe ook alles in huis voor muziek! En als je dat niet gelooft, kijk dan maar eens naar Bobby McFerrin.

*Zie hier (pas op, pdf) voor het hele paper van Jackendoff inclusief koffiezetboomstructuur.